Τι είναι τα ηλιακά ρολόγια;

Απάντηση

Τα ηλιακά ρολόγια είναι απλά αστρονομικά όργανα με τα οποία βρίσκουμε την ώρα με τη βοήθεια του Ήλιου. Υπολογίζουμε την ώρα από την κατεύθυνση της σκιάς που ρίχνει μια ράβδος που έχει τη διεύθυνση του άξονα περιστροφής της Γης, δηλαδή μιας ράβδου που σκοπεύει τον Πολικό Αστέρα. Πολικό Αστέρα ονομάζουμε τον πιο λαμπρό αστέρα του αστερισμού της Μικρής Άρκτου, που είναι ο μοναδικός ακίνητος αστέρας της ουράνιας σφαίρας, επειδή βρίσκεται σχεδόν πάνω στην προέκταση του άξονα περιστροφής της Γης.

Τα ηλιακά ρολόγια λέγονται και σκιαθηρικά ρολόγια, γιατί, για να βρούμε την ώρα, κυνηγάμε τη σκιά τους. Μέχρι το 996 π.Χ., που κατασκευάστηκε το πρώτο μηχανικό ρολόι, τα ηλιακά ρολόγια ήταν τα μοναδικά ρολόγια, και έτσι όλοι σχεδόν οι λαοί ενδιαφέρονταν για την κατασκευή μεγάλων ηλιακών ρολογιών, όχι  μόνο για να έχουν μεγάλη ακρίβεια στην ώρα, αλλά και για να στολίζουν διάφορους επίσημους δημόσιους χώρους τους.

Τα ηλιακά ρολόγια διακρίνονται σε οριζόντια, κατακόρυφα και ισημερινά, ανάλογα με το αν η επιφάνεια πάνω στην οποία πέφτει η σκιά της ράβδου είναι οριζόντια ή κατακόρυφη ή παράλληλη με το επίπεδο του ισημερινού.

Το πιο σημαντικό, όμως, που πρέπει να γνωρίζουμε είναι ότι η ώρα που δείχνει με τη σκιά του ένα ηλιακό ρολόι δεν είναι ίδια με την ώρα που δείχνουν τα συνηθισμένα ρολόγια που έχουμε στα σπίτια μας ή φοράμε στα χέρια μας. Από την ώρα που δείχνει το ηλιακό ρολόι (Α), για να βρούμε την ώρα του ρολογιού μας (Ρ), θα πρέπει να κάνουμε δύο απλές διορθώσεις, που αναφέρονται σε μια πλάκα που βρίσκεται δίπλα στο ηλιακό ρολόι.

Η πρώτη διόρθωση (Δ) είναι σταθερή και μας λέει πόσα λεπτά της ώρας βρίσκεται ο τόπος του ηλιακού ρολογιού μπροστά από τον κεντρικό μεσημβρινό της ατράκτου στην οποία ανήκει η χώρα στην οποία βρίσκεται αυτός ο τόπος. Η χώρα μας ανήκει στη δεύτερη άτρακτο (βλ. 19η Ερώτηση) και έτσι πρέπει να προσθέσουμε τη διαφορά που έχουμε σε λεπτά της ώρας από τον κεντρικό μεσημβρινό της, που περίπου είναι ο μεσημβρινός της Κωνσταντινούπολης. Η Θεσσαλονίκη, για παράδειγμα, βρίσκεται 28 πρώτα λεπτά και η Αθήνα 25 πρώτα λεπτά δυτικά αυτού του κεντρικού μεσημβρινού.

Η δεύτερη διόρθωση που πρέπει να γίνει κυμαίνεται από ημέρα σε ημέρα μεταξύ −14 και +16 πρώτων λεπτών και δίνεται είτε από ένα γράφημα είτε από έναν πίνακα και λέγεται Εξίσωση Χρόνου (Ε). Η εξίσωση χρόνου είναι ίδια για όλους τους τόπους της Γης.

Επομένως, αν το ηλιακό ρολόι δείχνει Α ώρες και η πρώτη (σταθερή) διόρθωση είναι Δ και η δεύτερη (μεταβλητή) διόρθωση είναι Ε, τότε το συμβατικό μας ρολόι θα δείχνει Ρ=Α+Δ-Ε  ώρες.

Βρείτε 52 τέτοιες ερωτήσεις και τις απαντήσεις τους στο εξαιρετικά κατατοπιστικό και ευκολοδιάβαστο βιβλίο του γνωστού Αστρονόμου και Καθηγητή στο ΑΠΘ Σταύρου Αυγολούπη “Στοιχεία Αστρονομίας για Μαθητές και Εκπαιδευτικούς”.