Πώς να ξεκινήσεις πτηνοπαρατήρηση

Η παρατήρηση πουλιών είναι μια ενασχόληση που μπορεί να απολαύσει κανείς οπουδήποτε και οποτεδήποτε. Αν είσαι αρχάριος/α, θα βρεις ότι η αναγνώριση πουλιών έχει τις δυσκολίες της κάποτε, αλλά η πρόκληση αυτή δεν είναι παρά μέρος της ομορφιάς της πτηνοπαρατήρησης. Όμως, η πτηνοπαρατήρηση είναι κάτι περισσότερο από απλή αναγνώριση πουλιών. Μέσα από την ενασχόληση αυτή, μπορείς να μάθεις περισσότερα για τις συμπεριφορές των πουλιών, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους και τη σχέση τους με τον φυσικό κόσμο γύρω τους. Ακόμη κι αν δεν είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε ένα πουλί, παρατηρώντας το και μόνο είναι καμιά φορά αρκετό για να συνδεθούμε με τη φύση.

Εξοπλίσου

Αν και είναι δυνατό να δούμε και να ακούσουμε πολλά πουλιά χωρίς κανένα εξοπλισμό, η εμπειρία αποκτά μεγαλύτερο ενδιαφέρον όταν μπορούμε να δούμε τις λεπτομέρειες ενός πουλιού με τη βοήθεια ενός ζευγαριού κιαλιών ή ενός τηλεσκοπίου. Στην αρχή, δεν χρειάζεται να ανησυχείς για τον τύπο κιαλιών που χρησιμοποιείς επειδή υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί τύποι, ο καθένας με τα δικά του πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα (και τιμή), για τους οποίους θα μάθεις στην πορεία.

Σιγουρέψου ότι χρησιμοποιείς τον κατάλληλο οδηγό αναγνώρισης για την περιοχή/χώρα στην οποία βρίσκεσαι, καθώς οι οδηγοί διαφέρουν ανά περιοχή/χώρα λόγω των διαφορετικών ειδών που απαντούν εκεί. Για την Κύπρο, συστήνουμε την ελληνική έκδοση του οδηγού αναγνώρισης πουλιών Collins με τίτλο “Τα πουλιά της Ελλάδας, της Κύπρου και της Ευρώπης”.

Μιας και η πτηνοπαρατήρηση είναι υπαίθρια δραστηριότητα, θα χρειαστεί να είσαι κατάλληλα ντυμένη/ος για να βρίσκεσαι έξω στην ύπαιθρο για αρκετή ώρα, κάτι που είναι πολλές φορές αναπόφευκτο. Στην Κύπρο είναι απαραίτητο να έχεις καπέλο και ανά τακτά διαστήματα να βάζεις αντηλιακό, προκειμένου να προστατεύεσαι από την ηλιακή ακτινοβολία. Είναι επίσης απαραίτητο να έχεις νερό μαζί σου, ιδιαίτερα το καλοκαίρι που οι θερμοκρασίες είναι αρκετά υψηλές.

© Silvio A. Rusmigo

Προετοιμάσου

Μια αρχική μελέτη του οδηγού αναγνώρισης πουλιών θα σε προετοιμάσει για τις πρώτες σου εξορμήσεις. Μπορείς να ξεφυλλίζεις το βιβλίο αυτό για μερικά λεπτά κάθε μέρα έτσι ώστε να αρχίσεις σιγά σιγα να εξοικειώνεσαι με τα διάφορα είδη πουλιών που υπάρχουν στην περιοχή σου. Μην ανησυχείς προς το παρόν για το πώς θα αναγνωρίσεις ένα είδος, απλώς επικεντρώσου στο να μάθεις τι βρίσκεται εκεί έξω.

Η παρατήρηση πουλιών, εκτός από την όραση, βασίζεται και στην ακοή. Για πολλά είδη πουλιών, το κελάηδημα ή το κάλεσμά τους είναι το πρώτο σημάδι της παρουσίας τους. Τα πουλιά χρησιμοποιούν κελαηδήματα (πιο μεγάλα σε διάρκεια) και καλέσματα (πιο σύντομα σε διάρκεια) για να υπερασπιστούν την περιοχή τους, να προειδοποιήσουν για κίνδυνο, να ειδοποιήσουν ότι βρήκαν τροφή, να προσελκύσουν ταίρι και να καλέσουν τα μικρά τους ή άλλα πουλιά του είδους τους. Κάθε είδος πουλιού έχει τους δικούς του μοναδικούς ήχους. Με εξάσκηση θα μπορέσεις σιγά σιγά να αναγνωρίζεις είδη πουλιών μόνο από τα κελαηδήματα και τα καλέσματά τους.

Αν δεν έχεις ακόμη ένα οδηγό αναγνώρισης, μπορείς να επισκεφθείς την ιστοσελίδα «Πουλιά Α-Ω» για να ξεκινήσεις να εξοικειώνεσαι με τα πιο κοινά πουλιά της Κύπρου και τα κελαηδήματά τους.

Σημείωση: Να θυμάσαι ότι για κάποια είδη το φτέρωμα αλλάζει ανάλογα με την εποχή και την ηλικία του πουλιού, και μπορεί να διαφέρει επίσης μεταξύ θηλυκού και αρσενικού.

Πότε

Συνήθως, οι καλύτερες ώρες είναι νωρίς το πρωί ή αργά το απόγευμα. Όταν έχει άνεμο ή βρέχει πολύ, όμως, τα πουλιά δεν είναι πολύ δραστήρια.

Κάθε εποχή επιφυλάσσει διαφορετικά είδη πουλιών, και καμιά φορά και σε διαφορετικές τοποθεσίες. Με περισσότερα από 280 μεταναστευτικά είδη να έχουν καταγραφεί στον κατάλογο της Κύπρου, πολλά από αυτά θα τα δεις εδώ συγκεκριμένες εποχές, είτε κατά τη διάρκεια των μεταναστευτικών περιόδων, την άνοιξη και το φθινόπωρο ή τον χειμώνα.

Πού

Άρχισε από κάπου κοντά στο σπίτι σου. Ο κήπος σου, η γειτονιά σου ή ένα κοντινό πάρκο μπορεί να επιφυλάσσουν πολλές εκπλήξεις. Όσο αποκτάς εμπειρία, μπορείς να αρχίσεις να εξερευνάς πιο μακρινές και φυσικές περιοχές, όπως οι υγρότοποι, η ύπαιθρος και τα δάση, συμπεριλαμβανομένων περιοχών με μονοπάτια της φύσης ή και παρατηρητήρια. Σε όλη την Κύπρο, υπάρχουν περιοχές που φιλοξενούν πολλά είδη πουλιών, γιατί εκεί βρίσκουν καταφύγιο, τροφή και χώρο για να φωλιάσουν. Βέβαια κάποια είδη πουλιών θα τα βρεις σε όλο το νησί, ακόμη και στις πόλεις.

Κράτα ημερολόγιο

Καταγράφοντας τις παρατηρήσεις σου και τις εμπειρίες σου σε ένα μικρό σημειωματάριο, οξύνεις την παρατηρητικότητά σου και αποτυπώνεις τα βιώματά σου στη φύση με περισσότερη λεπτομέρεια. Ξεκίνα κάθε εξόρμηση σημειώνοντας την ημερομηνία, την ώρα, τον τόπο και τις καιρικές συνθήκες.

Για αρχή, μπορείς να επικεντρωθείς και να βασίσεις τις σημειώσεις σου στα εξής:

•  Που είδα αυτό το πουλί; Πόσο μεγάλο ήταν;
• Πώς συγκρίνεται το μέγεθος του με το μέγεθος άλλων πουλιών που ήταν κοντά του;
• Τι χρώματα ή μοτίβα είχε το φτέρωμά του και τα άκρα του (ράμφος, πόδια, νύχια κλπ);
• Τι έκανε; (καθόταν, κελαηδούσε, τρεφόταν, καθαριζόταν)
• Με τι τρεφόταν;
• Ήταν μόνο του, με το ταίρι του ή σε κοπάδι;
• Πώς ήταν το κελαήδημά του ή το κάλεσμά του;

Παρατήρησε τα πουλιά υπεύθυνα

Όταν παρατηρούμε τα πουλιά, εκτός από το να είμαστε ήσυχοι και υπομονετικοί, χρειάζεται να σεβόμαστε τα πουλιά και τη φύση – αυτή είναι άλλωστε το σπίτι τους. Μόνο τότε θα μας ανταμείψουν με την παρουσία τους και τις εκπληκτικές τους συμπεριφορές, καθώς ζουν τη δική τους ιδιαίτερη καθημερινότητα ανενόχλητα. Διάβασε τον Κώδικα Ορθής Πρακτικής για Πτηνοπαρατήρηση για τους σημαντικούς τους οποίους κάθε υπεύθυνος παρατηρητής πουλιών γνωρίζει και τηρεί κάθε φορά που βρίσκεται έξω στη φύση.

Έλα σε μια εξόρμηση πεδίου

Ένας από τους καλύτερους τρόπους για να μάθεις μια νέα δεξιότητα είναι να την κάνεις μαζί με άτομα που έχουν ήδη εμπειρία. Με τη συμμετοχή σου σε μια εξόρμηση πεδίου μπορείς να δεις πώς άλλοι παρατηρητές πουλιών εντοπίζουν τα πουλιά γύρω τους και πώς τα αναγνωρίζουν. Μπορούν επίσης να σου πουν ποιες τοποθεσίες είναι καλές και μπορούν να μοιραστούν μαζί σου πολύτιμες συμβουλές που έχουν αποκτήσει μέσω της πολύχρονης εμπειρίας τους.

Πηγή (κείμενο, εικόνες): BirdLife Cyprus