ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΟΙ ΣΥΛΛΟΓΟΙ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Βιβλιοπαρουσίαση – Ένα σπάνιο αρχαιοελληνικό αστρονομικό ποίημα

Ένα σπάνιο αρχαιοελληνικό αστρονομικό ποίημα

μεταγραμμένο από τον αείμνηστο φιλόλογο – γυμνασιάρχη

Κωνσταντίνο Κάρκο

            Πέρασε ένας περίπου χρόνος από τότε που χάσαμε τον συνάδελφό μας φιλόλογο – γυμνασιάρχης Κωνσταντίνο Κάρκο, ο οποίος ευτυχώς πρόλαβε και μας άφησε μεταγραμμένο σε ποιητικό λόγο το θαυμάσιο και σπάνιο αστρονομικό έργο «Φαινόμενα και Διοσημεία, Αράτου του Σολέως». Έτσι στη σειρά των αστρονομικών εκδόσεων της Εταιρείας Αστρονομίας και Διαστήματος, παρουσιάζουμε σήμερα την ηλεκτρονική έκδοση, του ποιήματος αυτού που είναι το καλύτερο αρχαίο ποίημα μετά τα έπη του Ομήρου, που το απάγγειλαν ή το τραγουδούσαν οι αρχαίοι Έλληνες.

Πρόκειται για ένα ποίημα που περιγράφει τους αστερισμούς του ουρανού, οι οποίοι ήταν γνωστοί στην αρχαιότητα, τις σχέσεις μεταξύ τους, τον τρόπο  με τον οποίο ανευρίσκονται στον ουράνιο θόλο, το χρόνο κατά τον οποίο ανατέλλουν και δύουν καθώς και τα μηνύματα τα οποία δίνουν, ιδιαίτερα στους γεωργούς για να προγραμματίζουν τις γεωργικές εργασίες τους και στους ναυτικούς, για να διεξάγουν με καλούς οιωνούς τα ταξίδια τους.

            Για την όλη δόμηση και παρουσίαση του βιβλίου αυτού, δύο ήταν οι κύριοι συντελεστές, που συνεργάστηκαν, εδώ και αρκετά χρόνια και κατόρθωσαν να το φέρουν εις πέρας και να το ολοκληρώσουν για την παρούσα έκδοση.

            Πρώτα και κύρια ο αείμνηστος, πλέον, Κωνσταντίνος Κάρκος (1934 – 2021) δόκιμος φιλόλογος και γυμνασιάρχης ο οποίο απέδωσε ποιητικά στη νεοελληνική γλώσσα όλα τα νοήματα του σπάνιου αυτού πονήματος, που σώζεται από τον 3ο αιώνα π.Χ. Και ύστερα ο Κωνσταντίνος Μαυρομμάτης, μαθηματικός, πρώην λυκειάρχης και πρώην πρόεδρος της Εταιρείας μας, ως ειδικός για τη σωστή απόδοση των αστρονομικών στοιχειών του βιβλίου.

            Επί πλέον το βιβλίο πλαισιώνεται από πλήθος εικόνων των αστερισμών, παρμένων από τους «Ιστορικούς χάρτες του ουρανού 1500 – 1800 μ.Χ.» του αστρονομικού ημερολογίου 2003, που εξέδωσε ο Βασίλειος Ζαφειρόπουλος, καθηγητής φυσικής του Πανεπιστημίου Πατρών και πρόεδρος της Αστρονομικής Εταιρείας Πάτρας «Ωρίωνας», καθώς και από το ογκώδες βιβλίο του Γάλλου αστρονόμου Καμίλ Φλαμμαριόν: «Οι αστέρες και τα περίεργα του ουρανού», ευγενική προσφορά του  Ευσταθίου Ζαφραντζά, πρώην Μέλους του Διοικητικού Συμβουλίου μας.

            Στον πρόλογο του βιβλίου ο Κ. Μαυρομμάτης σημειώνει μεταξύ των άλλων και τα εξής: «Τον συνάδελφο Κωνσταντίνο Κάρκο, τον γνώριζα εδώ και πολλά χρόνια, ως έναν πολύ καλό φιλόλογο και πάρα πολύ καλό δάσκαλο. Μόλις, όμως, τα τελευταία χρόνια, γύρω στα 2010, ανακάλυψα ότι ασχολείται πολύ με το να γράφει τα πάντα με ποιητικό τρόπο, χρησιμοποιώντας το 15σύλλαβο παροξύτονο στίχο, που ανευρίσκεται σε πάρα πολλά δημώδη ποιήματα του ελληνικού λογοτεχνικού ρεπερτορίου.

            Του έκανα, λοιπόν την πρόταση να αναλάβει να γράψει σε σύγχρονο ποιητικό λόγο το αρχαίο ποίημα του Αράτου του Σολέως. Δέχτηκε ευχαρίστως την πρόταση, και αρχίσαμε μαζί την εργασία ώσπου σε δυο περίπου χρόνια, καταφέραμε και διεξήλθαμε ολόκληρο το αρχαίο κείμενο των 1155 στίχων. Τότε ήρθε επί πλέον η δική μου σειρά να σχολιάσω και να παρουσιάσω σε σημειώσεις κυρίως τη μυθολογία των αστερισμών που αναφέρονται στα κείμενα, ώστε οι αναγνώστες να γνωρίζουν το τι ακριβώς παριστάνουν οι αστερισμοί, με μερικά ιστορικά και μυθολογικά στοιχεία τους».

            Ο ίδιος ο συγγραφέας Κων/νος Κάρκος τονίζει στο εισαγωγικό του σημείωμα: «Ο Άρατος γεννήθηκε στους Σόλους της Κιλικίας γύρω στο 310 π.Χ. Υπήρξε πολυμερής νους. Ήταν γιατρός, μαθηματικός, αστρονόμος και ποιητής.

            Αφού επισκέφθηκε πολλούς διανοούμενους, από τους οποίους έμαθε πολλά, πήγε στην Πέλλα της Μακεδονίας μετά από πρόσκληση του βασιλιά Αντίγονου Γονατά. Στο γάμο αυτού με την κόρη του βασιλιά Σέλευκου, ο Άρατος έγραψε το πρώτο ποίημά του με τίτλο: «Ύμνος εις Πάνα». Στο ποίημα αυτό εξυμνούσε τον Αντίγονο. Το ποίημα άρεσε στον Αντίγονο και στο περιβάλλον του, γι’ αυτό ο Αντίγονος τον καθιέρωσε ως ποιητή του παλατιού του και του ανέθεσε να γράψει ένα ποίημα για τους αστέρες και τους αστερισμούς του ουρανού.

Το ποίημα «Φ α ι ν ό μ ε ν α   κ α ι  Δ ι ο σ η μ ε ί α» είναι από τα πιο πετυχημένα ποιήματα της ελληνικής αρχαιότητας με επιστημονικό θέμα. Το μετέγραψα σε ελεύθερο 15σύλλαβο στίχο, γιατί το νεοελληνικό μέτρο, που προσιδιάζει περισσότερο σε δακτυλικό εξάμετρο, είναι ο ιαμβικός 15σύλλαβος στίχος.

            Στη μεταγραφή αυτή βοηθήθηκα πολύ από την μεταγραφή σε πεζό λόγο του Ευάγγελου Σπανδάγου (Εκδόσεις «Αίθρα», Αθήνα 2002), καθώς και του Θεόδωρου Μαυρόπουλου (Εκδόσεις Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 2007) σε ιαμβικό 15σύλλαβο.

            Συμπαραστάτη και συνοδοιπόρο σ’ αυτή την προσπάθεια είχα το συνάδελφο μαθηματικό και ερασιτέχνη αστρονόμο, με επαρκέστατες σχετικές γνώσεις, Κωνσταντίνο Μαυρομμάτη, πρώην λυκειάρχη, από τα Κανάλια της Καρδίτσας. Με την παρότρυνσή του ασχολήθηκα με το αξιόλογο ποίημα του Αράτου. Έκανε σημαντικές διορθώσεις σε ό,τι αφορά στα αστρονομικά «Φαινόμενα και Διοσημεία». Παρακολουθούσε την προσπάθειά μου βήμα – βήμα μέχρι του σημείου να μάθει πώς λειτουργεί ο έμμετρος λόγος και να εξοικειωθεί με τον ιαμβικό 15σύλλαβο στίχο».

            Το βιβλίο διατίθεται μόνο ηλεκτρονικά από τη νέα ολοκληρωμένη και άρτια δομημένη ιστοσελίδα της Εταιρείας www.astronomos.gr

Κ. Δ. Μ.

Επιστροφή στην κορυφή κουμπί