60 χρόνια από το πρώτο ταξίδι του ανθρώπου στο διάστημα
Με αφορμή την επέτειο των 60 ετών από την πρώτη επανδρωμένη διαστημική πτήση, παρακάτω γίνεται μια ιστορική αναδρομή γύρω από τη ζωή του πρώτου ανθρώπου που ταξίδεψε στο διάστημα, του Γιούρι Γκαγκάριν, καθώς και γύρω από την αποστολή Βοστόκ 1, την πρώτη επανδρωμένη διαστημική πτήση στην ιστορία, που τέθηκε σε τροχιά γύρω από τη Γη.
Ο Σοβιετικός Γιούρι Γκαγκάριν γεννημένος το 1934, ήταν κοσμοναύτης, αεροπόρος, αξιωματικός, πολιτικός και εξερευνητής. Στην διάρκεια των σπουδών του στην τεχνική σχολή του Σαράτωφ πραγματοποίησε τις πρώτες του πτήσεις με ελαφρά αεροπλάνα. Σπούδασε επίσης, στην Σχολή Πιλότων Στρατιωτικής Αεροπορίας του Ορενμπούργκ και στην Ακαδημία Μηχανικών Πολεμικής Αεροπορίας Ζουκόφσκι.
Το 1959, μαζί με άλλους 20 από τους αρχικούς 3000 υποψηφίους, επιλέχθηκε για να εκπαιδευτεί ως κοσμοναύτης, με απώτερο στόχο να γίνει ο πρώτος άνθρωπος που θα ταξίδευε στο διάστημα. Η διαδικασία της επιλογής και της εκπαίδευσης των υποψηφίων ήταν σκληρή. Οι δυνητικοί κοσμοναύτες θα έπρεπε να εκπαιδευτούν σωματικά, ώστε να αντέχουν σε υψηλές επιταχύνσεις που φτάνουν τα 13g, καθώς και ψυχικά, ώστε να είναι ικανοί να διαχειριστούν τις πρωτόγνωρες καταστάσεις τις οποίες θα αντιμετώπιζαν. Η ψυχολογική εκπαίδευση μάλιστα, περιλάμβανε την παραμονή των εκπαιδευόμενων σε ένα σκοτεινό και απομονωμένο από ήχους δωμάτιο για ένα 24ωρο. Από τους αρχικούς υποψηφίους, αυτοί που ξεχώρισαν και επιλέχθηκαν για την πραγματοποίηση της αποστολής ήταν ο Γιούρι Γκαγκάριν και ο Γκέρμαν Τίτωφ, ως αναπληρωματικός. Εκτός από τις υψηλές τους επιδόσεις, στην επιλογή τους συνετέλεσε και το γεγονός ότι ήταν μικρόσωμοι. Και αυτό, διότι ο θάλαμος της κάψουλας που θα τους μετέφερε στο διάστημα ήταν περιορισμένος.
©ESA
Στις 12 Απριλίου 1961, ο 27χρονος τότε Γιούρι, επιβιβάστηκε στο σκάφος της αποστολής Βοστόκ 1 και εκτοξεύθηκε προς το διάστημα. Το σκάφος, κινούμενο με ταχύτητα πάνω από 27000 χιλιόμετρα την ώρα, τέθηκε σε ελλειπτική τροχιά γύρω από τη Γη, περίπου 25 λεπτά μετά την εκτόξευση. Ο έλεγχος του σκάφους γινόταν από μια ομάδα επιστημόνων και τεχνικών στη Γη, διότι θεωρήθηκε τεράστιο το ρίσκο να δοθεί ο έλεγχος του σκάφους στον ίδιο τον Γκαγκάριν, αφού κανείς δεν μπορούσε να γνωρίζει πώς θα επηρεαζόταν ψυχολογικά και βιολογικά κατά την πτήση. Μάλιστα, κατά την εκτόξευση οι παλμοί του έφτασαν του 158, ενώ πριν την εκκίνηση ήταν μόλις 66. Το χειριστήριο του σκάφους ήταν κλειδωμένο και ο συνδυασμός για το ξεκλείδωμά του βρισκόταν σφραγισμένος σε ένα φάκελο που είχε μαζί του ο κοσμοναύτης. Η επανείσοδος του σκάφους στην ατμόσφαιρα έγινε μετά από εντολή της ομάδας ελέγχου μετά από 67 λεπτά παραμονής σε τροχιά. Από ύψος περίπου 7 χιλιομέτρων και χρησιμοποιώντας ένα εκτινασσόμενο κάθισμα και ένα αλεξίπτωτο, ο Γιούρι Γκαγκάριν επέστρεψε με ασφάλεια και προσγειώθηκε τελικά στο έδαφος. Συνολικά, από τη στιγμή της εκτόξευσης μέχρι και την επιστροφή του, η αποστολή διήρκεσε 1 ώρα και 48 λεπτά.
Σύμφωνα με πηγές της εποχής, τα λόγια του ήταν τα εξής:
«Αγαπητοί φίλοι γνωστοί και άγνωστοι. Άνθρωποι από όλες τις χώρες και ηπείρους. Είμαι πολύ ευτυχής που έγινα ο πρώτος άνθρωπος στο διάστημα. Που μπήκα σ’ αυτή την πρωτόγνωρη μονομαχία με τη φύση. Μπορεί κανείς να ονειρευτεί κάτι μεγαλύτερο; Μετά από αυτό όμως σκέφτηκα αυτή την κολοσσιαία ευθύνη που έπεσε στους ώμους μου. Να είμαι ο πρώτος που κατάφερε εκείνο που ονειρεύτηκαν γενιές και γενιές ανθρώπων. Να είμαι ο πρώτος που θ’ ανοίξει τον δρόμο της ανθρωπότητας στο διάστημα. Πείτε μου ένα δυσκολότερο έργο από αυτό που μου έλαχε εμένα; Και αυτή την ευθύνη την ανέλαβα όχι απέναντι σε έναν, ούτε απέναντι σε δεκάδες, ούτε απέναντι στην ομάδα μας. Αλλά απέναντι σ’ όλο το λαό των Σοβιέτ, απέναντι σε όλη την ανθρωπότητα, το παρόν της και το μέλλον της. Σας αποχαιρετώ, αγαπητοί μου φίλοι, όπως πάντα κάνουν οι άνθρωποι που ξεκινάνε ένα μακρύ δρόμο. Πόσο θα ήθελα να σας αγκαλιάσω όλους γνωστούς και αγνώστους, κοντινούς και μακρινούς. Εις το επανιδείν!»
Όπως ήταν αναμενόμενο, ο Γκαγκάριν χάρη στο επίτευγμά του, κέρδισε τον θαυμασμό εκατομμυρίων ανθρώπων, έγινε παγκοσμίως γνωστός και του απονεμήθηκαν διάφορα μετάλλια και βραβεία. Αξίζει να σημειωθεί ότι η γενέτειρά του μετονομάστηκε σε πόλη Γκαγκάριν προς τιμήν του. Επίσης, μετά την επιστροφή του πραγματοποίησε παγκόσμια περιοδεία προκειμένου να διαφημίσει την επιτυχία της Σοβιετικής Ένωσης, στο πλαίσιο της οποίας επισκέφθηκε και την Αθήνα, τον Φεβρουάριο του 1962. Κατά την διαμονή του στην Ελλάδα, επισκέφθηκε το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, την Ακαδημία, το Αρχαιολογικό Μουσείο, αλλά και τον Δήμο Αθηναίων, όπου και έγινε επίτιμος δημότης της πόλης. Με το τέλος της περιοδείας του, ανέλαβε καθήκοντα ως εκπαιδευτής και σύμβουλος σχεδιασμού των σκαφών Βοσχόντ και Σογιούζ του διαστημικού προγράμματος της Ε.Σ.Σ.Δ. Ακόμα, εργάστηκε για την κατάκτηση της Σελήνης από τους Σοβιετικούς, καθώς επίσης, ασχολήθηκε με τον σχεδιασμό επαναχρησιμοποιούμενου διαστημοπλάνου.
Το 1968, κατά τη διάρκεια εκπαίδευσης και εξαιτίας μηχανικής βλάβης του αεροσκάφους με το οποίο πετούσε, ο Γκαγκάριν πέθανε σε αεροπορικό δυστύχημα. Τα αίτια δεν ξεκαθαρίστηκαν πλήρως, όμως η πιθανότητα ανθρώπινου λάθους έχει αποκλειστεί. Σύμφωνα με τον στενό φίλο του Γκαγκάριν, Αλεξέι Λεόνοφ, η πραγματική εκδοχή του συμβάντος είχε αποσιωπηθεί, ώστε να προστατευτεί ο επιζών αεροπόρος.
©ESA
Το δρόμο που άνοιξε ο Γιούρι Γκαγκάριν και το σκάφος Βοστόκ 1, ακολούθησαν και ακολουθούν εκατοντάδες αποστολές. Από τότε, έχουν προγραμματιστεί και υλοποιηθεί ποικίλες αποστολές σε πολυάριθμα αντικείμενα του Ηλιακού Συστήματος. Από την κοντινή μας γειτονιά, λίγο πιο πάνω από την ατμόσφαιρα και ως τον Ήλιο και τη Σελήνη, ως τους βραχώδεις και τους αέριους πλανήτες, ως τους αρχέγονους αστεροειδείς και τους παγωμένους κομήτες, καθώς και μέχρι τις εσχατιές του Ηλιακού Συστήματος και στο διαστρικό χώρο. Παντού έχει φτάσει η δραστηριότητα του ανθρώπου. Όχι όμως ο ίδιος ο άνθρωπος. Στη συντριπτική πλειοψηφία τους οι διαστημικές αποστολές είναι μη επανδρωμένες. Η παρουσία του ανθρώπου μέχρι στιγμής ήταν και είναι εφικτή μόνο στη Σελήνη και στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Αναμένουμε, λοιπόν, τα νεότερα!
*Για περισσότερες πληροφορίες, προτείνεται η ταινία Gagarin: First in Space (2013), διάρκειας 108 λεπτών, όσο ακριβώς διήρκεσε και η πρώτη επανδρωμένη αποστολή στο διάστημα. Στην ταινία αυτή, παρουσιάζεται η παιδική ηλικία και η ανθρώπινη πλευρά του κοσμοναύτη, η προετοιμασία, η εκτόξευση και η επιστροφή του πίσω στη Γη, με την θερμή υποδοχή του κόσμου που έτρεχε ζητωκραυγάζοντας στους δρόμους.
