Ανοικτά αστρικά σμήνη: Πλειάδες
Τι είναι τα ανοικτά αστρικά σμήνη;
Ανάμεσα στα αντικείμενα που προσφέρει ο νυχτερινός ουρανός για παρατήρηση, συγκαταλέγονται και τα ανοικτά αστρικά σμήνη. Πρόκειται για ομάδες δεκάδων ή εκατοντάδων αστέρων οι οποίοι συγκρατούνται χαλαρά συνδεδεμένοι μεταξύ τους μέσω βαρυτικών δυνάμεων. Οι αστέρες-μέλη ενός σμήνους έχουν κοινή ηλικία, απέχουν την ίδια απόσταση από τη Γη και έχουν σχηματιστεί από το ίδιο αρχικό νεφέλωμα αερίων και σκόνης. Αυτά τα ουράνια αντικείμενα έχουν ακανόνιστα σχήματα που δεν διατηρούνται, αλλά αντίθετα, αλλοιώνονται καθώς με την πάροδο του χρόνου τα ανοικτά σμήνη τείνουν προς διάλυση. Τέτοια σμήνη εντοπίζονται σε σπειροειδείς και ανώμαλους γαλαξίες, όχι όμως σε ελλειπτικούς, καθώς αυτοί δεν διαθέτουν υλικό για τον σχηματισμό πρωτοαστέρων. Στον δικό μας Γαλαξία έχουν εντοπιστεί και καταγραφεί περισσότερα από 1100 ανοικτά σμήνη, με ένα από αυτά, ίσως το πιο θαυμαστό, να είναι οι Πλειάδες.
Οι Πλειάδες
Το ανοικτό αστρικό σμήνος των Πλειάδων, γνωστό και ως Πούλια και ως αντικείμενο M45 του καταλόγου Messier, είναι το πιο χαρακτηριστικό σμήνος του ουρανού, ένα πραγματικό στολίδι! Αριθμεί εκατοντάδες αστέρες-μέλη των οποίων η γέννηση εκτιμάται ότι συνέβη πριν από 50 περίπου εκατομμύρια έτη. Σε σύγκριση δηλαδή με τον Ήλιο, ο οποίος είναι ηλικίας 4.5 δισεκατομμυρίων ετών, είναι αστέρες-βρέφη! Σε απόσταση περίπου 450 ετών φωτός από τη Γη, οι Πλειάδες είναι ένα από τα πλησιέστερα στη Γη αστρικά σμήνη. Τα μέλη του έχουν μεγέθη που ποικίλουν, με το λαμπρότερο να είναι η Αλκυόνη, 500 φορές φωτεινότερη από τον Ήλιο.
Ιστορικά
Οι Πλειάδες ήταν γνωστές σε πολλούς αρχαίους πολιτισμούς του κόσμου. Κατά την αρχαιότητα η εμφάνισή τους στην ανατολή κατά τα τέλη Μαΐου σηματοδοτούσε την έλευση του καλοκαιριού, ενώ αντίθετα, η εμφάνισή τους στη δύση αποτελούσε μήνυμα για την έναρξη του χειμώνα. Μάλιστα, οι Πλειάδες απεικονίζονται και στον Δίσκο της Nebra, ο οποίος χρονολογείται στην εποχή του χαλκού, γύρω στο 1600 π.Χ.
Ο πρώτος που παρατήρησε τις Πλειάδες με το τηλεσκόπιό του ήταν ο Ιταλός φυσικός, μαθηματικός και αστρονόμος Galileo Galilei (1564-1642), το 1610. Παρακάτω φαίνεται μια σελίδα από την πραγματεία αστρονομίας Sidereus Nuncius (Αστρικός Αγγελιοφόρος) που έγραψε ο ίδιος και στην οποία σελίδα αποτυπώνεται το σκίτσο των Πλειάδων που σχεδίασε με βάση τις παρατηρήσεις του.
Σκίτσο των Πλειάδεων που σχεδίασε ο Γαλιλαίος – Credit: LIBRARY OF CONGRESS, RARE BOOK AND SPECIAL COLLECTIONS DIVISION / SCIENCE PHOTO LIBRARY
Μυθολογία
Σύμφωνα με μια εκδοχή της ελληνικής μυθολογίας, οι εφτά κόρες του Άτλαντα, Αλκυόνη, Ηλέκτρα, Κελαινώ, Μαία, Μερόπη, Στερόπη και Ταϋγέτη, κυνηγημένες από τον Ωρίωνα ο οποίος τις ερωτεύτηκε και θέλησε να τις απαγάγει, κατέφυγαν στον θεό Δία. Εκείνος τις μεταμόρφωσε σε αστέρες για να τις σώσει και τις τοποθέτησε σε τέτοιο σημείο του ουράνιου θόλου ώστε ο Ωρίωνας πάντα να τις κυνηγά, χωρίς όμως ποτέ να μπορεί να τις φτάσει.
Ονομασία
Το όνομα των Πλειάδων πιθανότατα προέρχεται από το απαρέμφατο του ρήματος πλέω, πλεῖν, των αρχαίων ελληνικών, καθώς η παρουσία των Πλειάδων στον ουρανό ήταν συνδεδεμένη με την έναρξη και τη λήξη της χρονικής περιόδου που ήταν κατάλληλη για ναυτιλία στη Μεσόγειο. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, το όνομα των Πλειάδων προέρχεται από την μητέρα τους Πλειόνη. Στην ιαπωνική γλώσσα πάλι, οι Πλειάδες ονομάζονται Subaru, απ’ όπου προέκυψε και το λογότυπο της ομώνυμης εταιρείας.
Εντοπισμός
Η κατάλληλη εποχή για να παρατηρήσετε το σμήνος των Πλειάδων είναι από τα τέλη φθινοπώρου και καθ’ όλη τη διάρκεια του χειμώνα. Είναι ορατό ακόμα και με γυμνό μάτι, ενώ αποτελεί θαυμάσιο στόχο για όσους έχουν στην κατοχή τους ένα ζευγάρι κιάλια ή ένα τηλεσκόπιο. Βρίσκεται στον αστερισμό του Ταύρου και σε σκοτεινό ουρανό φαίνονται εύκολα χωρίς εξοπλισμό οι 7 λαμπρότεροι αστέρες του. Ένα ζευγάρι κιάλια θα σας φανερώσει δεκάδες αστέρες, ενώ ένα τηλεσκόπιο έως και εκατό ή περισσότερους. Εάν οι παρατηρησιακές συνθήκες είναι καλές, θα είστε σε θέση να παρατηρήσετε και τις τολύπες που φαίνεται να τυλίγουν τους αστέρες του σμήνους. Για να εντοπίσετε τις Πλειάδες ξεκινήστε από τη ζώνη του Ωρίωνα και σχεδιάστε μια νοητή γραμμή προς την κατεύθυνση του Αλντεμπαράν, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα.
Οι φωτογραφίες αυτού του άρθρου έχουν ληφθεί από ερασιτέχνες αστρονόμους. Στείλτε μας κι εσείς τις δικές σας αστροφωτογραφίες, συμπληρώνοντας τη φόρμα που θα βρείτε εδώ: https://astro.planitario.gr/category/photos/
