Ναι στην ασφάλεια, όχι στην υπερβολή (οδηγός ασφαλούς παρατήρησης ηλιακής έκλειψης)

«…Η σημασία που έχει η όραση για τον άνθρωπο υπογραμμίζει την ανάγκη λήψης των κατάλληλων μέτρων ασφαλείας για την παρακολούθηση μιας έκλειψης. Οπωσδήποτε η ασφάλεια προέχει. Μήπως, λοιπόν, είναι καλύτερα να μην παρατηρήσουμε την έκλειψη; Και αν κάποιος αποφασίσει να την παρατηρήσει, τι είδους μέτρα ασφαλείας πρέπει να πάρει;

Η κρίσιμη παράμετρος είναι η σωστή ενημέρωση. Όταν η ενημέρωση είναι ελλιπής ή απούσα, υπάρχει κίνδυνος ατυχημάτων και μάλιστα μαζικών. Σε μια μερική έκλειψη που παρατηρήθηκε από τη Χαβάη το Φεβρουάριο του 1962, οι στρατιώτες μιας μονάδας που είχε εκεί την έδρα της υπέστησαν βλάβες στην όραση. Στους περισσότερους από αυτούς η όρασή επανήλθε στα αρχικά επίπεδα, αλλά σε μερικούς σημειώθηκε μόνιμη απώλεια μέρους της οπτικής οξύτητας.

Στον άλλο άκρο συναντάμε τη μαζική υστερία εξαιτίας μιας αδικαιολόγητης τρομοκρατίας. Τα ΜΜΕ συνηθίζουν να υπερβάλλουν τα γεγονότα, με αποτέλεσμα μια μερίδα των πολιτών να πείθονται ότι έκλειψη ίσον τύφλωση και να αποφεύγουν ακόμα και να βγουν από το σπίτι τους την ώρα της έκλειψης. Μακροπρόθεσμα, η παραπληροφόρηση και ο εκφοβισμός υπονομεύουν την ασφάλεια γενικότερα. Ο πολίτης που έχει εκτεθεί επανειλημμένα στην κινδυνολογία, έχει μάθει να σταθμίζει προς τα κάτω τα μηνύματα που προέρχονται από τις αρχές και τα ΜΜΕ. Τείνει να πιστέψει ότι κάθε προειδοποίηση είναι υπερβολή και ότι ίσως τα πράγματα δεν είναι τόσο τραγικά όσο τα παρουσιάζουν οι ενημερωτικές εκστρατείες σχετικά με διάφορες βλαβερές ή επισφαλείς συνήθειες, όπως το κάπνισμα, τα ναρκωτικά και η συμπεριφορά που αυξάνει τον κίνδυνο για AIDS. Με τον τρόπο αυτό, οι αρχές και τα ΜΜΕ που δεν σέβονται τις αξίες της επιστημονικής ακρίβειας και της αντικειμενικότητας υποβαθμίζουν το ίδιο το κύρος τους και δημιουργούν ένα κλίμα απαξίωσης, στο οποίο οι πολίτες ακούνε τις σειρήνες με αδιαφορία ή καχυποψία. Εδώ ταιριάζει η παραβολή του βοσκού που φώναζε «λύκος!».

Ο J. M. Pasachoff, διακεκριμένος αστρονόμος και φημισμένος κυνηγός εκλείψεων, υποστηρίζει ότι δεν είναι τόσο εύκολο, όπως νομίζουν πολλοί, να υποστεί κανείς ζημιά στα μάτια του. Στην καθημερινή μας ζωή τα μάτια μας διασταυρώνονται συχνά με τον Ήλιο. Ακόμα συχνότερα συμβαίνει αυτό όταν κάνουμε ηλιοθεραπεία σε κάποια παραλία. Σε τέτοιες περιπτώσεις αποτραβάμε γρήγορα το βλέμμα μας, για να προφυλάξουμε τα μάτια. Το ίδιο πρέπει να κάνουμε και στην περίπτωση μιας έκλειψης. Μία στιγμιαία ματιά στον Ήλιο δεν αρκεί για να γίνει ζημιά. Αυτό που δεν πρέπει ποτέ να κάνετε είναι να ατενίζετε επίμονα τον Ήλιο χωρίς το κατάλληλο φίλτρο, είτε κατά τη διάρκεια μιας έκλειψης είτε μια οποιαδήποτε συνηθισμένη ημέρα.

Ας ξεκαθαρίσουμε το εξής: Η ολική έκλειψη του Ήλιου είναι ένα φαινόμενο μοναδικής ομορφιάς, στο οποίο συμμετέχουν όλες οι αισθήσεις. Όσοι την έχουν παρατηρήσει μιλάνε με δέος γι’ αυτήν. Η αίσθηση και το μεγαλείο μιας έκλειψης δεν αναπαράγεται ούτε με τις πιο τέλειες φωτογραφίες ούτε με video ούτε με εξιστορήσεις. Για να το νιώσει κανείς, πρέπει να βρεθεί στη ζώνη της ολικότητας!

Εξάλλου, υπάρχουν τρόποι παρατήρησης της μερικής φάσης της έκλειψης (αυτής που εγκυμονεί τους κινδύνους για τα μάτια) που είναι απόλυτα ασφαλείς. Η ολική φάση, δηλαδή τα λίγα λεπτά (από μερικά δευτερόλεπτα έως 7,5 λεπτά) που η Σελήνη καλύπτει εντελώς το δίσκο του Ήλιου και δεν εξέχει ούτε ένα σημείο της φωτόσφαιράς του, είναι εντελώς ακίνδυνη για τα μάτια. Μπορεί κανείς να παρατηρήσει απευθείας τη φάση της ολικότητας με γυμνό μάτι, χωρίς φίλτρα και βοηθήματα. Αλλά προσοχή! Μόλις αναδυθεί το παραμικρό κλάσμα του ηλιακού δίσκου, μόλις φτάσει η πρώτη ακτίνα φωτός από τη φωτόσφαιρα, είναι ώρα να στρέψετε το βλέμμα μακριά από τον Ήλιο ή να τοποθετήσετε μπροστά από τα μάτια σας το κατάλληλο φίλτρο. Η μερική φάση (και ο κίνδυνος για την όραση) επανέρχεται…»

Έκλειψη και ασφάλεια σε πέντε σημεία

1. Ποτέ μην κοιτάζετε τον δίσκο του Ήλιου, το όλον ή τμήμα του, με γυμνό μάτι. Ακόμα και αν το 99% της επιφάνειας του ηλιακού δίσκου κρύβεται πίσω από τη Σελήνη, το 1% έχει αρκετή ένταση για να προκαλέσει σοβαρές ζημιές στην όραση.

2. Ο κίνδυνος πολλαπλασιάζεται όταν η παρατήρηση γίνεται με κιάλια ή τηλεσκόπιο χωρίς το κατάλληλο φίλτρο.

3. Τυχόν βλάβη στον αμφιβληστροειδή του ματιού συμβαίνει χωρίς κανένα αίσθημα πόνου ή ενόχλησης, ενώ τα αποτελέσματα στην όραση γίνονται αισθητά ώρες ή μέρες μετά από το συμβάν.

4. Μπορείτε να κοιτάξετε άφοβα την ολική έκλειψη, δηλαδή τη φάση που το 100% του Ήλιου έχει κρυφτεί πίσω από τη Σελήνη. Πρέπει να διαλέξετε την κατάλληλη στιγμή. Αμέσως μόλις οι πρώτες αχτίδες από το δίσκο του Ήλιου ξεπροβάλλουν πάλι πίσω από τη Σελήνη, πρέπει να αποστρέψετε το βλέμμα.

5. Για την παρατήρηση μιας μερικής έκλειψης ή της μερικής φάσης μιας ολικής έκλειψης υπάρχουν ασφαλείς τρόποι και ασφαλή μέσα (περιγράφονται στο κεφάλαιο 4 του βιβλίου Έκλειψη για όλους). Ποτέ μην κοιτάζετε τον Ήλιο με αυτοσχέδια μέσα, όπως καπνισμένο γυαλί κτλ.

Απόσπασμα από το βιβλίο «ΕΚΛΕΙΨΗ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ Οδηγός για ασφαλή παρατήρηση των ηλιακών εκλείψεων» του Σίμου Οικονομίδη ,εκδόσεις ΠΛΑΝΗΤΑΡΙΟ Θεσσαλονίκης 2006