Έξι είδη φτωχότεροι: τα πουλιά που χάσαμε τις τελευταίες δεκαετίες
Από τη δεκαετία του ’50, έχουμε δει την εξαφάνιση έξι φωλεάζοντων ειδών από το νησί μας: του Μαυρόγυπα, του Κιρκινεζιού, της Στικτόπαπιας, της Πουρτάλλας, του Νεροκότσυφα, και, πιο προσφατα τη δεκαετία του ’80, του Βασιλαετού. Μπορεί η εξαφάνιση έξι ειδών μέσα σε επτά δεκαετίες να μην ακούγεται συνταρακτική, αλλά σε ‘φυσιολογικές εποχές’, με φυσιολογικό ρυθμό εξαφάνισης ειδών, μόνο μία τέτοια απώλεια θα βιώνε στη ζωή του ένα άτομο που γεννήθηκε τη δεκαετία του ’50.
Μαυρόγυπας
Με εντυπωσιακό άνοιγμα φτερούγων που φτάνει τα 3 μέτρα, ο Μαυρόγυπας είναι ένα από τα μεγαλύτερα είδη γύπα στον κόσμο. Τον 20ο αιώνα, οι συχνές δηλητηριάσεις και η μείωση της διαθέσιμης τροφής κατέστησαν το μεγαλοπρεπές αυτό πουλί ένα σπάνιο θέαμα στους ουρανούς της Ευρώπης.
Αν και τα μέτρα που λήφθηκαν για αντιμετώπιση της δηλητηρίασης της άγριας ζωής είχαν ως αποτέλεσμα την ταχεία ανάκαμψη του είδους στη δυτική Ευρώπη, οι πληθυσμοί κατέρρευσαν σε πολλές χώρες της ανατολικής Ευρώπης, περιλαμβανομένης της Κύπρου.
Τα λιγοστά ζευγάρια που φώλιαζαν στα κωνοφόρα δέντρα στα δάση του Τροόδους και του Πενταδακτύλου εξαφανίστηκαν περί τα μέσα της δεκαετίας του ’60, για τους ίδιους λόγους. Μετά από το πικρό αυτό μάθημα, η αποτροπή της εξαφάνισης του Πυρόχρου Γύπα, του μοναδικού είδους γύπα που απομένει στο νησί μας, είναι ένα στοίχημα που απλά δεν μπορούμε να χάσουμε.
Νεροκότσυφας
Aτρόμητος μπροστά στη θέα ενός ορμητικού ποταμού, ο Νεροκότσυφας προκαλεί τις εντυπώσεις με τις καταδυτικές του ικανότητες. Στρουμπουλός και συνάμα υδροδυναμικός, κάνει βουτιές κάτω από το νερό για να τραφεί με μικρά ψάρια και υδρόβια ασπόνδυλα. Και σαν να μην έφτανε αυτό, μπορεί κιόλας να περπατά στον βυθό, ακόμα κι ενάντια στο ρεύμα.
Στην Κύπρο, το ποτάμιο αυτό διαμαντάκι φώλιαζε σε μικρούς αριθμούς στα ρυάκια του Τροόδους και το τραγούδι του αντηχούσε στο δάσος παρέα με αυτό των ρεματιών. Αν και δεν έχει επιβεβαιωθεί, η εξαφάνισή του από το νησί μας τη δεκαετία του ΄40 ή του ΄50 πιθανώς να σχετίζεται με την εκτεταμένη χρήση του εξαιρετικά τοξικού εντομοκτόνου DDT στα ρυάκια για την καταπολέμηση της ελονοσίας. Το διαβόητο αυτό φυτοφάρμακο απαγορεύτηκε στις περισσότερες χώρες τη δεκαετία του ΄70, αλλά τα υποπροϊόντα του παραμένουν στο έδαφος και στα υπόγεια νερά μέχρι σήμερα.
Βασιλαετός
Αρχοντικός στην όψη και αντάξιος του ονόματός του, ο Βασιλαετός είναι ένα από τα σπανιότερα αρπακτικά πουλιά της Ευρώπης. Καθώς παρατηρεί την επικράτειά του από κάποιο πλεονεκτικό σημείο θέας, θα μπορούσε να πει κανείς πως θυμίζει βασιλιά καθισμένο στον θρόνο του.
Όμως, το ισχυρό αυτό αρπακτικό έχει γίνει από θηρευτής θήραμα. Η δηλητηρίαση, οι προσκρούσεις σε ηλεκτροφόρα καλώδια, η παράνομη θανάτωση και η απώλεια σημαντικών περιοχών αναπαραγωγής και τροφοληψίας έχουν οδηγήσει το είδος στην κατρακύλα.
Στην Κύπρο, φώλιαζε σε μικρούς αριθμούς στις κορυφές μεγάλων πεύκων στην οροσειρά του Τροόδους και του Πενταδακτύλου. Η τελευταία φορά που καταγράφηκε να φωλιάζει στο νησί μας ήταν το 1985. Σήμερα, το μοναδικό πλέον είδος αετού που φωλιάζει εδώ, ο Σπιζαετός, εξακολουθεί να είναι αντιμέτωπος με τις ίδιες απειλές που οδήγησαν τον Βασιλαετό στην εξαφάνιση.
Κιρκινέζι
Στο ανειδίκευτο μάτι, το κομψό και μικροκαμωμένο Κιρκινέζι συχνά συγχέεται με τον γνωστότερο συγγενή του, τον Κίτση. Σε αντίθεση όμως με τον Κίτση, που συνήθως παρατηρείται μόνος ή με το ταίρι του, το Κιρκινέζι είναι κοινωνικό είδος που φωλιάζει σε αποικίες και κυνηγάει σε ομάδες.
Κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, ο πληθυσμός του Κιρκινεζιού μειώθηκε απότομα σε όλη την Ευρώπη. Στη μείωση αυτή οδήγησαν παράγοντες όπως η απώλεια βιοτόπων και χώρων φωλιάσματος, καθώς και η εντατικοποίηση της γεωργίας μαζί με την εκτεταμένη και συχνά αδιάκριτη χρήση φυτοφαρμάκων που οδήγησε στη μείωση των εντόμων, τη βασική τροφή του Κιρκινεζιού.
Τελευταία καταγεγραμμένη αναπαραγωγή του είδους στο νησί μας ήταν το 1929. Σήμερα, το Κιρκινέζι μάς «τιμά» για λίγο μόνο, καθώς ταξιδεύει μεταξύ Ευρώπης και Αφρικής κάθε άνοιξη και φθινόπωρο.
Πουρτάλλα
Με μικρό κεφάλι και συμπαγές σώμα, η Πουρτάλλα είναι ένα ντροπαλό εδαφόβιο είδος που απαντά σε ερήμους και άνυδρες πεδιάδες.
Στην Κύπρο, φώλιαζε μέχρι τη δεκαετία του ’70 σε μικρούς αριθμούς στις πιο άγονες περιοχές της Μεσαορίας, κυρίως μεταξύ Λευκωσίας και Λάρνακας. Ο πληθυσμός της μειώθηκε ραγδαία σε όλη την Ευρώπη λόγω εντατικοποίησης της γεωργίας και αυξανόμενης κυνηγετικής πίεσης. Πιθανότατα συνέχισε να αναπαράγεται στο νησί μας για ακόμα μερικά χρόνια σε περιοχές εντός της νεκρής ζώνης (για ευνόητους λόγους), αν και αυτό ποτέ δεν επιβεβαιώθηκε (πάλι για ευνόητους λόγους).
Σήμερα, η Πουρτάλλα αποτελεί ένα σπανιότατο, σχεδόν τυχαίο θέαμα για την Κύπρο κατά τη μετανάστευση. Η κοντινότερη περιοχή όπου αναπαράγεται είναι η κεντρική Τουρκία, ενώ κάποια άτομα ξεχειμωνιάζουν νοτιότερα, κυρίως σε Συρία και βόρειο Ιράκ.
Στικτόπαπια
Με περιορισμένη κατανομή από τη Δυτική Μεσόγειο μέχρι την Κεντρική Ασία, η Στικτόπαπια είναι ένα νομαδικό είδος πάπιας που απαντά σε ρηχούς και εποχιακούς υγρότοπους με γλυκό ή υφάλμυρο νερό.
Τον 20ο αιώνα, ο παγκόσμιος πληθυσμός του είδους σημείωσε δραματική μείωση λόγω υποβάθμισης και απώλειας των βιοτόπων όπου φώλιαζε και λόγω κυνηγετικής πίεσης κατά την αναπαραγωγική περίοδο.
Η τελευταία φορά που πιθανώς να φώλιασε στο νησί μας ήταν μέσα στη δεκαετία του ’50. Η ατυχής αυτή απώλεια μάλλον σχετίζεται με τις προσπάθειες καταπολέμησης της ελονοσίας (και των εστιών κουνουπιών) στα τέλη του 19ου αιώνα, μέσω της εκτεταμένης φύτευσης ευκαλύπτων σε υγρότοπους και έλη με σκοπό την αποστράγγισή τους.
Πηγή: BirdLife Cyprus
