Μαραθώνιος Messier: Ο απόλυτος οδηγός επιτυχίας (+pdf)

Μετά από έναν μακρύ και κρύο χειμώνα, οι περισσότεροι άνθρωποι χαίρονται με τον ερχομό της άνοιξης. Για τους ερασιτέχνες αστρονόμους, η άνοιξη σημαίνει όχι μόνο υψηλότερες θερμοκρασίες, αλλά κυρίως νέους αστερισμούς και νέα ουράνια αντικείμενα που γίνονται ορατά στον ουρανό. Το σημαντικότερο είναι ότι η άνοιξη φέρνει μαζί της μια πραγματική γιορτή που έχει καθιερωθεί και πολλοί παρατηρητές την περιμένουν με ανυπομονησία κάθε χρόνο: τον Μαραθώνιο Messier!

Για όσους δεν γνωρίζουν περί τίνος πρόκειται, στον οδηγό αυτόν θα παρουσιαστεί η ιστορία του, τα αντικείμενα προς παρατήρηση και χρήσιμες συμβουλές παρατήρησης. Αν είστε έτοιμοι για μια νέα αστρονομική πρόκληση ή θέλετε να αναζωπυρώσετε το πάθος σας για την αστρονομία, δοκιμάστε να συμμετάσχετε στον Μαραθώνιο Messier με την οικογένεια ή/και τους φίλους σας!

Ποιος ήταν ο Charles Messier;

Πριν μπούμε στις λεπτομέρειες του Μαραθωνίου Messier, ας γνωρίσουμε τον άνθρωπο του οποίου το όνομα δόθηκε σε αυτόν. Ο Charles Messier ήταν Γάλλος αστρονόμος και κυνηγός κομητών του 18ου αι. Ανακάλυψε τουλάχιστον 13 κομήτες μόνος του και πλήθος άλλων μαζί με άλλους παρατηρητές. Κατά τη διάρκεια μιας καλοκαιρινής νύχτας του 1758, ενώ αναζητούσε κομήτες με το τηλεσκόπιό του, ο Messier παρατήρησε ένα μικρό, θολό αντικείμενο κοντά στο νότιο κέρατο του αστερισμού του Ταύρου. Η πρώτη του εντύπωση ήταν ότι επρόκειτο για τον κομήτη του Halley, ωστόσο αργότερα διαπίστωσε ότι το αντικείμενο παρέμενε ακίνητο. Αυτό το θολό αντικείμενο θα γινόταν η πρώτη καταχώρηση στις σημειώσεις του. Στο αντικείμενο αυτό δόθηκε το όνομα Messier 1 ή Μ1, και δεν ήταν τίποτα άλλο παρά το απομεινάρι μιας έκρηξης supernova που είναι γνωστή σήμερα ως Νεφέλωμα του Καρκίνου και η οποία παρατηρήθηκε από Κινέζους αστρονόμους ήδη από το 1054. Ο Messier κρατούσε αρχείο αυτών των ουράνιων αντικειμένων, ώστε ο ίδιος και άλλοι κυνηγοί κομητών να μπορούν να διακρίνουν τους πραγματικούς κομήτες από αυτά τα μη κινούμενα αντικείμενα για να αποφεύγονται οι λανθασμένες αναφορές.

Ο κατάλογος του Messier

Σήμερα, αμέτρητοι αστρονόμοι – ερασιτέχνες και μη – έχουν σαν σημείο αναφοράς τον κατάλογο του Messier. Αν και ο κατάλογος δεν περιέχει όλους τους δημοφιλείς ουράνιους στόχους, περιλαμβάνει πολλούς από τους λαμπρότερους στόχους που παρατηρούνται από το βόρειο ημισφαίριο, καθώς ο Messier διεξήγαγε τις παρατηρήσεις του από το Παρίσι.

Συνολικά, ο κατάλογος περιλαμβάνει 110 καταχωρήσεις που ονομάζονται αντικείμενα Messier και συμβολίζονται με το γράμμα Μ και έναν αριθμό από το 1 έως το 110 (Μ1, Μ2, …, Μ110).

Ο κατάλογος Messier συμπεριλαμβάνει έναν αστερισμό, έναν διπλό αστέρα, γαλαξίες διαφόρων τύπων, ένα κομμάτι του Γαλαξία μας, διάχυτα νεφελώματα, πλανητικά νεφελώματα, σφαιρωτά και ανοικτά αστρικά σμήνη και ένα υπόλειμμα υπερκαινοφανούς. Τα περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα έχουν ευρέως γνωστές ονομασίες, όπως για παράδειγμα, το Νεφέλωμα του Ωρίωνα (M42), ο Γαλαξίας της Ανδρομέδας (M32), το Σφαιρωτό Σμήνος στον Ηρακλή (M13) και το Νεφέλωμα του Δακτυλίου (M57).

Σε αντίθεση με ότι (λανθασμένα) πιστεύουν πολλοί, ο Messier δεν ανακάλυψε όλα τα αντικείμενα του καταλόγου. Εντόπισε 40 και πλέον από τα μεγαλύτερα και λαμπρότερα αντικείμενα με διάφορα μικρά τηλεσκόπια. Αργότερα, άλλοι αστρονόμοι πρόσθεσαν τα υπόλοιπα ουράνια αντικείμενα στον κατάλογο. Η τελευταία προσθήκη, το Μ110,  έγινε το 1967, πολύ μετά το θάνατο του Messier. Αυτός λοιπόν, είναι ο κατάλογος Messier που χρησιμοποιούν σήμερα οι αστρονόμοι!

Τί είναι ο Μαραθώνιος Messier;

Κατά την δεκαετία του 1970, οι Αμερικανοί αστρονόμοι Holfelder, Machholz και Reiland επινόησαν τον “Μαραθώνιο Messier”, μια ετήσια ολονύχτια γιορτή παρατήρησης με ένα “μικρό παράθυρο παρατήρησης” που διαρκεί από τον Μάρτιο μέχρι και τις αρχές Απριλίου. Για μια πιο ολοκληρωμένη πρόκληση, οι ερασιτέχνες αστρονόμοι θα πρέπει να καταφέρουν να εντοπίσουν και να παρατηρήσουν όσο το δυνατόν περισσότερα αντικείμενα Messier μέσα σε μία μόνο νύχτα.

Σε αυτό το χρονικό διάστημα, ο Ήλιος κινείται μεταξύ Ιχθύων και Υδροχόου όπου δεν υπάρχει κανένα αντικείμενο Messier. Έτσι, οι αστρονόμοι μπορούν να παρατηρήσουν και τα 110 αντικείμενα στον χρόνο που μεσολαβεί μεταξύ της δύσης και της ανατολής του Ήλιου.

Όπως ένας αγώνας δρόμου μεγάλων αποστάσεων, ο Μαραθώνιος Messier απαιτεί προετοιμασία, τον κατάλληλο εξοπλισμό, άφθονη αντοχή και σχέδιο για να πετύχει. Η θέαση και των 110 αντικειμένων δεν είναι τόσο εύκολη όσο φαίνεται -ακόμη και αν χρησιμοποιείτε ένα αυτοματοποιημένο τηλεσκόπιο GoTo. Ο καιρός, οι συνθήκες παρατήρησης, η φάση της Σελήνης και η τοποθεσία παίζουν σημαντικό ρόλο.

Συνήθως, ο μαραθώνιος αρχίζει με τους γαλαξίες M77 και M74 χαμηλά στον δυτικό ουρανό το σούρουπο, πριν εξαφανιστούν κάτω από τον ορίζοντα και συνεχίζει με την επόμενη ομάδα αντικειμένων του καταλόγου μέχρι την αυγή. Ορισμένες περιοχές του νυχτερινού ουρανού φιλοξενούν πολλά αντικείμενα Messier. Ο Τοξότης, για παράδειγμα, φιλοξενεί 15 αντικείμενα – τα περισσότερα από οποιονδήποτε αστερισμό – οπότε θα αφιερώσετε πολύ χρόνο στην περιοχή. Ακολουθούν η Παρθένος με 11 αντικείμενα, η Κόμη της Βερενίκης με 8, ο Οφιούχος και η Μεγάλη Άρκτος με 7 αντικείμενα ο καθένας, και οι Κύνες Θηρευτικοί και ο Λέων με 5 ο καθένας.

Όσοι είναι ακόμα ξύπνιοι λίγο πριν την αυγή θα παρατηρήσουν τα τελευταία τους αντικείμενα χαμηλά στον ανατολικό ορίζοντα, κυρίως το σφαιρωτό σμήνος M30.

Οι ιδανικές μέρες για να συμμετέχετε σε έναν Μαραθώνιο Messier είναι οι μέρες κοντά στην νέα Σελήνη ή τα Σαββατοκύριακα που βρίσκονται πιο κοντά σε αυτή, από τα μέσα Μαρτίου έως τις αρχές Απριλίου. Το 2023, η νέα Σελήνη δεν πέφτει σε Σαββατοκύριακο- ωστόσο, οι ευκαιρίες παρατήρησης δύο Σαββατοκύριακων εμπίπτουν σε αυτό το παράθυρο: 17-18 Μαρτίου και 24-25 Μαρτίου, όταν η φάση της Σελήνης θα είναι μια λεπτή ημισέληνος. Τα Σαββατοκύριακα είναι μια εξαιρετική στιγμή για να συμμετάσχετε στον μαραθώνιο, ειδικά για όσους εργάζονται το επόμενο πρωί.

Χρήσιμες συμβουλές

Όσο καλύτερα προετοιμαστείτε, τόσο περισσότερες πιθανότητες έχετε να παρατηρήσετε και τα 110 αντικείμενα Messier. Ακολουθούν ορισμένες συμβουλές, χρήσιμες ειδικά αν είστε πρωτάρηδες:

1. Εξερευνήστε την τοποθεσία σας εκ των προτέρων. Ορισμένα αντικείμενα θα βρίσκονται κοντά στον ορίζοντα, οπότε λάβετε υπόψη το υψόμετρό και επιλέξτε μια τοποθεσία με ανεμπόδιστη θέα στον ορίζοντα.
2. Κοιμηθείτε καλά κατά τη διάρκεια της ημέρας του μαραθωνίου, ώστε να είστε ξεκούραστοι για την ολονύκτια παρατήρηση.
3. Αποφύγετε να φάτε πολύ πριν ή κατά τη διάρκεια της μαραθωνίου, γιατί μπορεί να σας πιάσει υπνηλία.
4. Ντυθείτε ζεστά, καθώς οι θερμοκρασίες πέφτουν κατά τη διάρκεια της νύχτας. Μια πολύ καλή ιδέα είναι να πίνετε ένα ζεστό ρόφημα.
5. Παρατηρήστε μαζί με έναν φίλο ή ένα μέλος της οικογένειας. Έτσι, θα σας βοηθήσει να επιβεβαιώσετε τα αντικείμενα, ειδικά τους πιο δύσκολους στόχους.
6. Αν είναι δυνατόν, παρατηρήστε από σκοτεινότερο ουρανό σε μια νύχτα χωρίς φεγγάρι ή σχεδόν χωρίς φεγγάρι. Ορισμένα αντικείμενα είναι πολύ αμυδρά.
7. Χρησιμοποιήστε ένα τηλεσκόπιο GoTo ή ένα τηλεσκόπιο που επικοινωνεί με κάποια εφαρμογή και με διάμετρο όσο το δυνατόν μεγαλύτερη – τουλάχιστον 4″ έως 5″. Όσο μεγαλύτερο είναι το τηλεσκόπιο, τόσο πιο εύκολο θα είναι να εντοπίσετε πιο αμυδρά αντικείμενα. Ευθυγραμμίστε το τηλεσκόπιό σας το προηγούμενο βράδυ για να εξοικονομήσετε πολύτιμο χρόνο.
8. Πραγματοποιήστε μια δοκιμαστική παρατήρηση πριν από την βραδιά του Μαραθωνίου, ώστε να έχετε μια ιδέα για ορισμένους από τους στόχους που θα παρατηρήσετε. Θα είναι μια καλή ευκαιρία να βεβαιωθείτε ότι ο εξοπλισμός σας είναι σε καλή κατάσταση λειτουργίας.
9. Βεβαιωθείτε ότι οι μπαταρίες σας είναι φορτισμένες και ότι ο εξοπλισμός σας θα μπορεί να λειτουργεί καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας.
10. Έχετε πρόχειρο τον κατάλογο των στόχων σας, ώστε να μπορείτε να σημειώνετε τους στόχους σας καθώς τους παρατηρείτε.
11. Μην αφιερώνετε πολύ χρόνο στην παρατήρηση ορισμένων στόχων, ιδίως των πιο αμυδρών. Ο ουρανός μπορεί να γίνει πολύ φωτεινός, ενώ εξακολουθείτε να “κυνηγάτε” έναν στόχο, ενώ ο άλλος χάνεται στη λάμψη ή δύει κάτω από τον ορίζοντα.
12. Ενημερωθείτε για το πότε θα δύσει και πότε θα ανατείλει ο Ήλιος για την τοποθεσία σας.
13. Χρησιμοποιήστε μια εφαρμογή όπως το SkyPortal της Celestron για να σας βοηθήσει να εντοπίσετε στόχους Messier, αν δεν χρησιμοποιείτε GoTo τηλεσκόπιο.
14. Χρησιμοποιήστε κιάλια για να εντοπίσετε μερικά από τα φωτεινότερα αντικείμενα Messier. Αλλά να θυμάστε, το τηλεσκόπιό σας θα πρέπει να είναι το κύριο όργανό σας.
15. Καλή διασκέδαση! Δεν θα μπορέσει ο καθένας να παρατηρήσει επιτυχώς όλα τα αντικείμενα Messier σε μια νύχτα, αλλά μπορείτε να απολαύσετε την εμπειρία. Να θυμάστε, προσαρμόζετε τον μαραθώνιο στις ανάγκες και τις ικανότητές σας.

Κατεβάστε τον κατάλογο κάνοντας κλικ εδώ.

Με πληροφορίες από celestron.com