Ο απόλυτος οδηγός παρατήρησης του Δία

Πέρα από τη ζώνη των αστεροειδών βρίσκεται ο πέμπτος και πιο μαζικός πλανήτης του Ηλιακού Συστήματος, ο Δίας, που δικαίως έλαβε το όνομα του «βασιλιά» όλων των θεών του Ολύμπου. Είναι το τέταρτο φωτεινότερο αντικείμενο που φαίνεται από τη Γη μετά τον Ήλιο, τη Σελήνη και την Αφροδίτη (ή το πέμπτο, ανάλογα με το πόσο κοντά βρίσκεται ο Άρης στη Γη).

Ο Δίας είναι σχετικά εύκολο να εντοπιστεί και με γυμνό μάτι φαίνεται μεγαλύτερος και φωτεινότερος συγκριτικά με τα γύρω αστέρια, οπότε τείνει να προσελκύει τους αστροπαρατηρητές. Εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο παρατηρώντας για πρώτη φορά τον Δία μέσα από τηλεσκόπιο, κατέληξαν να ασχολούνται με μεράκι με την ερασιτεχνική αστρονομία!

Το 2020 ήταν μια συναρπαστική χρονιά για την παρατήρηση του Δία (και του Κρόνου). Οι δύο πλανήτες πλησίασαν εξαιρετικά κοντά σε μια ιστορική συνάντηση στις 21 Δεκεμβρίου 2020. Ωστόσο, έκτοτε χώρισαν οι δρόμοι τους, αφήνοντας πίσω τους μια υπέροχη ανάμνηση που θα διαρκέσει μια ζωή. Με μια νέα περίοδο αντιθέσεων αυτό το φθινόπωρο, ο Δίας θα κοσμήσει ξανά τον βραδινό μας ουρανό. Ας γνωρίσουμε λοιπόν καλύτερα αυτόν τον αέριο γίγαντα.

Βασικά στοιχεία για τον Δία

• Ο Δίας φτάνει στην αντίθεση περίπου κάθε 13 μήνες. Στο κοντινότερο σημείο του στη Γη, απέχει περίπου 587 εκατομμύρια χιλιόμετρα. Στο πιο μακρινό του σημείο, βρίσκεται σε απόσταση περίπου 967 εκατομμυρίων χιλιόμετρα. Το 2023, ο Δίας θα φτάσει στην αντίθεση στις 3 Νοεμβρίου.
• Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι ο Δίας σχηματίστηκε περίπου την ίδια εποχή με το Ηλιακό Σύστημα, οπότε έχει ηλικία περίπου 4.6 δισεκατομμυρίων ετών.
• Σε αντίθεση με τους εσωτερικούς πλανήτες Ερμή, Αφροδίτη, Γη και Άρη, ο Δίας κατατάσσεται στους αέριους γίγαντες, μαζί με τον Κρόνο, τον Ουρανό και τον Ποσειδώνα. Αυτοί οι πλανήτες αποτελούνται από αέρια και δεν έχουν σαφώς καθορισμένη στερεή επιφάνεια. Είναι πολύ μεγαλύτεροι από τους γήινους πλανήτες, είναι λιγότερο πυκνοί και έχουν πολυάριθμα φεγγάρια.
• Η ατμόσφαιρα του Δία αποτελείται από πτητικά, στροβιλιζόμενα αέρια και υγρά. Η σύστασή του είναι 90% υδρογόνο και 10% ήλιο – παρόμοια δηλαδή, με του Ήλιου. Ωστόσο, ο Δίας δεν έχει αρκετή μάζα ώστε να πυροδοτηθούν πυρηνικές αντιδράσεις σύντηξης στο εσωτερικό του και άρα, να θεωρείται αστέρι.
• Ο Δίας είναι ο ταχύτερα περιστρεφόμενος πλανήτης του Ηλιακού Συστήματος. Μια μέρα εκεί διαρκεί μόνο 10 γήινες ώρες! Ο Δίας περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο περίπου κάθε 12 χρόνια με μέση ταχύτητα 13.6 χιλιόμετρα τo δευτερόλεπτο.
• Ο Δίας διαθέτει το ισχυρότερο μαγνητικό πεδίο σε ολόκληρο το Ηλιακό Σύστημα, όπου φορτισμένα σωματίδια παγιδεύονται και σχηματίζουν ζώνες ακτινοβολίας όπως οι γήινες ζώνες Van Allen.
• Ο Δίας έχει 318 φορές μεγαλύτερη μάζα από τη Γη. Είναι τόσο μεγάλος που όλοι οι πλανήτες του Ηλιακού Συστήματος θα μπορούσαν να χωρέσουν μέσα του! Επίσης, η Γη θα μπορούσε να χωρέσει 1.300 φορές μέσα στον Δία!
• Η διάμετρος του Δία είναι τέτοια, που θα έπρεπε να τοποθετήσουμε περίπου 11 πλανήτες σαν τη Γη τον ένα δίπλα στον άλλο για να καλυφθεί.
• Σε τροχιά γύρω από τον Δία βρίσκονται 95 φεγγάρια και κατά καιρούς εντοπίζονται κι άλλα!
• Ο Ιταλός αστρονόμος Galileo Galilei ανακάλυψε το 1610 τους τέσσερις μεγαλύτερους δορυφόρους του Δία: την Ιώ, την Ευρώπη, τον Γανυμήδη και την Καλλιστώ, γι’ αυτό και είναι γνωστοί ως γαλιλαϊκοί δορυφόροι. Καθένας από αυτούς έχει τα μοναδικά του χαρακτηριστικά: Η Ιώ καλύπτεται από εκατοντάδες ενεργά ηφαίστεια, η Ευρώπη εκτιμάται ότι διαθέτει υπόγειο υδάτινο ωκεανό και θα μπορούσε να φιλοξενήσει ζωή, ο Γανυμήδης είναι το μεγαλύτερο φεγγάρι στο Ηλιακό Σύστημα και η Καλλιστώ μπορεί επίσης, να έχει έναν ωκεανό θαμμένο βαθιά κάτω από την επιφάνειά της.
• Ο Δίας έχει και αυτός δακτυλίους, αλλά σε αντίθεση με το σύστημα δακτυλίων του Κρόνου, είναι πολύ αμυδρότεροι. Ανακαλύφθηκαν το 1979 από το διαστημικό σκάφος Voyager 1 της NASA και λόγω της αμυδρότητάς τους δεν μπορούν να παρατηρηθούν από ερασιτεχνικά τηλεσκόπια. Οι δακτύλιοι αυτοί αποτελούνται από μικροσκοπικά σωματίδια που προέκυψαν ως αποτέλεσμα συγκρούσεων μεταξύ των φεγγαριών του Δία και μετεωριτών.
• Οι καταιγίδες και οι άνεμοι στον Δία είναι εξαιρετικά ισχυροί, με ταχύτητες ανέμου περίπου διπλάσιες από τις ταχύτητες των ισχυρότερων τυφώνων στη Γη. Ταχύτητες ανέμου πάνω από 580 χιλιόμετρα την ώρα δεν είναι καθόλου ασυνήθιστες.
• Εννέα διαστημικά σκάφη έχουν επισκεφθεί τον Δία από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, με το Pioneer 10 να είναι το πρώτο και το Juno το τελευταίο (2016). Επτά έχουν πετάξει δίπλα του, ενώ δύο έχουν τεθεί σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη.

Χρησιμοποιήστε μια εφαρμογή αστρονομίας για να βρείτε τον Δία

Οι εφαρμογές αστρονομίας, όπως η SkyPortal της Celestron, είναι ο ευκολότερος και πιο σύγχρονος τρόπος για να σας βοηθήσει να εντοπίσετε και να μάθετε για τα ουράνια αντικείμενα. Εφαρμογές όπως το SkyPortal παρέχουν πληθώρα πληροφοριών, συμπεριλαμβανομένων ηχητικών και γραπτών περιγραφών για τον Δία. Αλλά προσφέρουν επίσης ουράνιες συντεταγμένες, χάρτη ουρανού σε πραγματικό χρόνο, ώρες ανατολής και δύσης, καθώς και φυσικές και τροχιακές παραμέτρους.

Τι να προσέξετε κατά την παρατήρηση του Δία

Υπάρχουν τόσα πολλά χαρακτηριστικά που μπορείτε να δείτε στον Δία και γύρω από αυτόν, που μπορείτε γρήγορα να μαγευτείτε. Είναι σχεδόν σαν να κοιτάζετε ένα όμορφο, πολύχρωμο μάρμαρο – ειδικά όταν παρατηρείτε με τηλεσκόπιο μεγαλύτερης διαμέτρου σε μεσαία προς υψηλή μεγέθυνση. Αν και μια φωτογραφική μηχανή θα εντοπίσει σίγουρα περισσότερες λεπτομέρειες από ό,τι τα μάτια σας, δεν θα απογοητευτείτε ποτέ κατά την οπτική παρατήρηση του Δία σε μια νύχτα με καλές συνθήκες παρατήρησης.

Φεγγάρια του Γαλιλαίου: Θα δείτε 4 από τα πιο φωτεινά φεγγάρια: την Ιώ, την Ευρώπη, τον Γανυμήδη και την Καλλιστώ. Αυτά τα φεγγάρια θα εμφανιστούν ως μικροσκοπικές φωτεινές κουκίδες σε χαμηλή μεγέθυνση μέσα από τα περισσότερα ερασιτεχνικά τηλεσκόπια ή κιάλια. Αλλά με μεγαλύτερη μεγέθυνση, θα αρχίσουν να εμφανίζονται ως μικροί κυκλικοί δίσκοι. Θα δείτε πόσο γρήγορα ταξιδεύουν αυτά τα φεγγάρια καθώς βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τον Δία- σημειώστε τις θέσεις τους και ελέγξτε ξανά σε μια ώρα περίπου. Μερικές φορές, θα δείτε αυτά τα φεγγάρια να περνούν μπροστά ή πίσω από τον πλανήτη και να εξαφανίζονται για λίγο πριν επανεμφανιστούν στην άλλη πλευρά! Άλλες φορές, ένα φεγγάρι μπορεί να ρίχνει τη σκιά του στα σύννεφα του Δία και να εμφανίζεται ως μια μικροσκοπική “μαύρη κουκκίδα”, που κινείται αργά πάνω στον πλανήτη καθώς περνούν οι ώρες.

Ζώνες: Όταν παρατηρούμε τον Δία, εξετάζουμε το ανώτερο στρώμα των νεφών του. Οι ζώνες των νεφών έχουν διαφορετικές θερμοκρασίες και χημική σύσταση που έχει ως αποτέλεσμα διαφορετικά χρώματα. Τα κοκκινωπά σύννεφα βρίσκονται σε μεγαλύτερα ύψη, ενώ τα καφέ σύννεφα βρίσκονται σε περιοχές μεσαίου ύψους και τα γαλαζωπά στα χαμηλότερα. Η παρατήρηση μέσω τηλεσκοπίου θα αποκαλύψει τις δύο κύριες ζώνες νεφών που εμφανίζονται ως σκούρες λωρίδες στην επιφάνεια του Δία. Ανάλογα με το μέγεθος του τηλεσκοπίου σας και τις ατμοσφαιρικές συνθήκες, μπορεί να δείτε και σκιές προς τους πόλους. Με αυξημένη μεγέθυνση, μπορεί να διακρίνετε δίνες μέσα στις ζώνες και άλλους σχηματισμούς. Η εξερεύνηση του διαρκώς μεταβαλλόμενου προσώπου του Δία είναι πάντα ενδιαφέρουσα!

Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα: Ανακαλύφθηκε το 1665 από τον Ιταλό αστρονόμο Giovanni Cassini. Βρίσκεται στο νότιο ημισφαίριο του Δία και είναι μια καταιγίδα αρκετά μεγάλη ώστε να χωράει τουλάχιστον δύο φορές τη Γη. Υπάρχει εδώ και τουλάχιστον 350 χρόνια, αλλά το μέγεθός της έχει μειωθεί αισθητά. Οι άνεμοι στην περιοχή αυτή μπορούν να ξεπεράσουν τα 435 χιλιόμετρα την ώρα, είναι δηλαδή ταχύτεροι και από τους ισχυρότερους τυφώνες που έχουν καταγραφεί ποτέ στη Γη. Η εφαρμογή SkyPortal της Celestron είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο για να σας βοηθήσει να γνωρίζετε με ακρίβεια πότε η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα θα είναι ορατή από την τοποθεσία στην οποία βρίσκεστε.

Σημάδια προσκρούσεων: Κατά καιρούς, η ισχυρή βαρύτητα του Δία τραβάει αστεροειδείς, κομήτες και άλλα διαστημικά σκουπίδια, τα οποία καταλήγουν να προσπέσουν στον πλανήτη, αφήνοντας σκούρα σημάδια στα σύννεφά του. Η πιο διάσημη από αυτές τις συγκρούσεις σημειώθηκε το 1994. Ο κομήτης Shoemaker-Levy 9 είχε διαλυθεί πάνω από δύο χρόνια πριν πλησιάσει τον Δία. Τα υπολείμματα του κομήτη έπεσαν πάνω στα σύννεφα του Δία και τότε, τα σκουρόχρωμα σημάδια που άφησαν πίσω τους ήταν εύκολα ορατά μέσα από ερασιτεχνικά τηλεσκόπια.

Σύνοδοι: Οι σύνοδοι συμβαίνουν όταν δύο ή περισσότεροι πλανήτες εμφανίζονται πολύ κοντά ο ένας στον άλλο στον νυχτερινό ουρανό. Συχνά είναι εντυπωσιακές -ιδιαίτερα αν πρόκειται για τους μεγαλύτερους ή λαμπρότερους πλανήτες. Μια τέτοια σπουδαία σύνοδος συνέβη το βράδυ του χειμερινού ηλιοστασίου, στις 21 Δεκεμβρίου 2020, όταν ο Δίας και ο Κρόνος απείχαν μόλις 0.1° – που σημαίνει ότι και οι δύο πλανήτες ήταν ορατοί στο ίδιο οπτικό πεδίο ενός τηλεσκοπίου! Πολλοί παρατηρητές από όλο τον κόσμο έγιναν μάρτυρες αυτής της ιστορικής υπερ-συνόδου!

Η πολυαναμενόμενη αντίθεση του Δία για το 2023 πραγματοποιείται τον Νοέμβριο!

Ο Δίας αυτή την περίοδο (αρχές Νοεμβρίου 2023) ανατέλλει με τη δύση του Ήλιου και παραμένει ορατός καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας. Στις 3 Νοεμβρίου βρίσκεται σε αντίθεση, πράγμα που πρακτικά σημαίνει ότι θα φαίνεται λαμπρότερος απ’ ότι συνήθως, με μέγεθος -2.9. Μέσω ενός τηλεσκοπίου, ο δίσκος του πλανήτη εκτείνεται στα 49″. Μην χάσετε την ευκαιρία να τον παρατηρήσετε ή και να τον φωτογραφίσετε!

Με πληροφορίες από celestron.com