Πώς να διαλέξετε τηλεσκόπιο

 

Αργά ή γρήγορα, κάθε αρχάριος ερασιτέχνης αστρονόμος φθάνει στο σημείο να αναρωτιέται τι να κάνει ως προς την αγορά ενός τηλεσκοπίου. Αυτή είναι ίσως η πιο σημαντική απόφαση πού θα πρέπει να πάρεις όταν αρχίζεις με το χόμπι της αστρονομίας. Αν διαλέξεις σωστά, το τηλεσκόπιο θα σου ανοίξει το δρόμο για να περνάς  ευχάριστα τις νύχτες σου εξερευνώντας τον ουρανό. Αν όμως δεν διαλέξεις σωστά, θα συναντήσεις απογοήτευση, κάτι πού πιθανότατα να σε οδηγήσει να μεταπωλήσεις το τηλεσκόπιο σου (π.χ. με μια μικρή αγγελία με τίτλο: « Πωλείται:  τηλεσκόπιο σε άριστη κατάσταση, σχεδόν αχρησιμοποίητο ! »

Τι τηλεσκόπιο λοιπόν να διαλέξω; Αυτό εξαρτάται πιο πολύ από εσένα τον ίδιο παρά από το τηλεσκόπιο. Αν ζεις σε μια πολυκατοικία στην πόλη που έχει μικρό χώρο και σου αρέσει η παρατήρηση της σελήνης και των πλανητών, τότε θα έπρεπε να πάρεις ένα πολύ διαφορετικό τηλεσκόπιο απ’ ότι αν ζούσες στο Πήλιο όπου θα είχες πολύ χώρο και σκοτεινό ουρανό  και η αδυναμία σας είναι οι γαλαξίες. Τα λεφτά που μπορείτε να ξοδέψετε, το βάρος που μπορείτε να σηκώσετε και οι παρατηρήσεις που έχετε κάνει ήδη με γυμνό μάτι και κιάλια είναι επίσης σημαντικά.

Το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό ενός τηλεσκοπίου είναι η διάμετρος του. Αναφέρεται στην διάμετρο του φακού ή του πρωτεύοντος κάτοπτρου. Η διάμετρος καθορίζει την φωτεινότητα και την ευκρίνεια των εικόνων που θα δείτε. Ένα τηλεσκόπιο 3 ιντσών δεν θα μπορέσει ποτέ να σας δείξει τα αστέρια τόσο φωτεινά ή τόση πολλή λεπτομέρεια όσο ένα καλοφτιαγμένο τηλεσκόπιο 6 ιντσών. Προφανώς το ίδιο ισχύει και για το εξά-ιντσο σε σχέση με ένα των 10 ιντσών

Η ισχύς, ή η μεγέθυνση δεν είναι κάτι που πρέπει κανείς να λάβει υπ’ όψιν όταν αγοράζει τηλεσκόπιο. Μπορείτε να επιτύχετε πρακτικά όποια μεγέθυνση θέλετε με οποιοδήποτε τηλεσκόπιο, χρησιμοποιώντας διαφορετικά προσοφθάλμια. Το προσοφθάλμιο είναι ο μικρός αποσπώμενος φακός από τον οποίο βλέπετε. Τα περισσότερα τηλεσκοπία έρχονται με κάποια προσοφθάλμια στην συσκευασία τους, ενώ άλλα μπορείτε να τα αγοράσετε ξεχωριστά. Αλλά είναι μάταιο να χρησιμοποιήσετε τόσο μεγάλες μεγεθύνσεις σε ένα τηλεσκόπιο μικρής διαμέτρου. Δεν θα δείτε τίποτα παραπάνω από μια  μεγενθυμένη θολούρα. Μόνο με ένα τηλεσκόπιο μεγάλης διαμέτρου (σε μια δυνατή στήριξη) μπορείτε να δείτε μια αξιόλογη εικόνα σε μεγέθυνση 200x ή παραπάνω. Σε κάθε περίπτωση, οι μικρότερες μεγεθύνσεις είναι πιο εύχρηστες και δίνουν τις πιο ευχάριστες εικόνες. Θα τις χρησιμοποιείτε πιο συχνά.

Ο εμπειρικός κανόνας είναι ότι η μέγιστη ωφέλιμη μεγέθυνση ενός τηλεσκοπίου ακόμα και με ιδανικές συνθήκες παρατήρησης, είναι 50x ανά ίντσα διαμέτρου. Αυτό για ένα τηλεσκόπιο 6 ιντσών σας περιορίζει στις 300x αλλά ακόμα και αυτή η μεγέθυνση συνήθως είναι  υπερβολική.

Αποφύγετε κάθε τηλεσκόπιο που διαφημίζεται για τη  μεγάλη του μεγέθυνση. Αν δείτε ένα φτηνό τηλεσκόπιο 60 χιλιοστών να διαφημίζεται ότι έχει 475x μεγεθύνσεις, να ξέρετε ότι ο κατασκευαστής σάς θεωρεί αδαείς και ευκολόπιστους. Υπερβολική έμφαση στις μεγεθύνσεις είναι η καλύτερη προειδοποίηση για ένα ευτελές τηλεσκόπιο.

Τύποι Τηλεσκοπίων

Υπάρχουν τρεις βασικοί τύποι τηλεσκοπίων: τα διοπτρικά, τα κατοπτρικά και τα καταδιοπτρικά. Ο κάθε τύπος έχει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα, τα οποία θα πρέπει να προσαρμόσετε στις δικές σας ανάγκες.

Πλεονεκτήματα: Όλα τα διοπτρικά είναι στιβαρά, δεν απαιτούν πολύ, καμιά φορά και καθόλου, συντήρηση και έχουν σφραγισμένους σωλήνες που δεν αφήνουν την σκόνη να περάσει, και μειώνουν και τα ρεύματα του αέρα που υποβαθμίζουν την ποιότητα του ειδώλου. Εάν τα οπτικά είναι καλής ποιότητας, ένα διοπτρικό τηλεσκόπιο δίνει εικόνες ευκρινείς και με μεγάλο κοντράστ για συγκεκριμένη διάμετρο. Αυτό είναι ιδιαίτερα επιθυμητό για την παρατήρηση της σελήνης και των πλανητών.

Μειονεκτήματα: Τα διοπτρικά τηλεσκόπια είναι συνήθως μικρής διαμέτρου, από 3 έως 5 ίντσες. Για πολλές περιπτώσεις η διάμετρος αυτή είναι μικρή. Αδύνατα αντικείμενα όπως οι γαλαξίες και τα νεφελώματα θα εμφανίζονται πολύ αμυδρά, αν καταφέρετε να τα δείτε καθόλου. Τα διοπτρικά συνήθως χρειάζονται ένα διαγώνιο καθρέπτη στο προσοφθάλμιο για άνετη παρατήρηση. Ο καθρέπτης αυτός αντιστρέφει το είδωλο οριζοντίως, δυσκολεύοντας την σύγκριση με τους χάρτες. Τέλος τα διοπτρικά τηλεσκόπια καλής ποιότητας κοστίζουν περισσότερο ανά ίντσα διαμέτρου από οποιοδήποτε άλλο τύπο τηλεσκοπίου.

Τα κατοπτρικά χρησιμοποιούν ένα μεγάλο, βαρύ, κοίλο κάτοπτρο αντί για φακό, για να συλλέξουν και να εστιάσουν το φως. Η παρατήρηση γίνεται από ένα προσοφθάλμιο στην πλευρά του σωλήνα κοντά στην κορυφή του.

Για δεκαετίες τα κατοπτρικά ήταν ο αδιαμφισβήτητος βασιλιάς στην ερασιτεχνική αστρονομία. Μερικοί θα έλεγαν ότι ακόμα είναι.

Πλεονεκτήματα: Ένα κατοπτρικό προσφέρει την καλύτερη σχέση τιμής / απόδοσης. Είναι αρκετά απλό ώστε να το κατασκευάσετε και μόνοι σας ή να πειραματιστείτε με ένα έτοιμο. Η οπτική ποιότητα μπορεί να είναι πολύ υψηλή. Τις νύχτες με υγρασία, δεν μαζεύει στα οπτικά του υγρασία όπως άλλοι τύποι τηλεσκοπίων. Η στήριξη είναι χαμηλή, άρα και σταθερή ενώ το ύψος παρατήρησης παραμένει βολικό.

Μειονεκτήματα: Τα κατοπτρικά απαιτούν περισσότερη φροντίδα και συντήρηση. Ο σωλήνας είναι ανοικτός στον αέρα, το ποίο σημαίνει ότι μαζεύει σκόνη στα οπτικά ακόμα κι αν είναι αποθηκευμένο και συσκευασμένο. (Αν και μια μικρή ποσότητα σκόνης δεν έχει επιπτώσεις στην απόδοση). Τα κάτοπτρα χρειάζονται περιστασιακά ρύθμιση για να είναι σωστά ευθυγραμμισμένα, μια απλή αλλά βαρετή διαδικασία. Κατά την παρατήρηση, ρεύματα αέρος στον σωλήνα μπορεί να επηρεάσουν το είδωλο, μέχρι το τηλεσκόπιο να φτάσει την θερμοκρασία περιβάλλοντος.

 

Τα καταδιοπτρικά τηλεσκόπια χρησιμοποιούν καθρέπτες και φακούς. Το πιο δημοφιλές καταδιοπτρικό τηλεσκόπιο είναι ο σχεδιασμός “Schmidt – Cassegrain” ο οποίος έκανε την εμφάνισή του στη δεκαετία του 1970 και μπόρεσε να διατηρηθεί επάξια δίπλα σε διοπτρικά και κατοπτρικά τηλεσκόπια τα οποία προ-υπήρχαν για αιώνες !

Πλεονεκτήματα: Το μεγάλο συν αυτών των τηλεσκοπίων είναι στη μεταφορά, ευκολία χρήσης και ηλεκτρονικών που τα καθιστούν πολύ κατάλληλα για αστροφωτογράφιση (ειδικά για CCD)

Μειονεκτήματα: Η εικόνα αυτών των τηλεσκοπίων είναι λιγότερη οξύς από ένα ανάλογο κατοπτρικό ή διοπτρικό τηλεσκόπιο.  Επίσης, το κόστος είναι αρκετά πιο υψηλό σε σχέση με ένα κατοπτρικό τηλεσκόπιο της ίδιας διαμέτρου.

 

Ρομποτικά τηλεσκόπια: Τα τελευταία χρόνια κατασκευάζονται τηλεσκόπια (κυρίως Schmidt – Cassegrain ή διοπτρικά) τα οποία ελέγχονται και κατευθύνονται από ένα ενσωματωμένο υπολογιστή στον οποίο είναι καταχωρημένη μια μεγάλη βάση δεδομένων από ουράνια αντικείμενα.  Κάνοντας  τον αρχικό προσανατολισμό

Με δύο αστέρες, το τηλεσκόπιο πηγαίνει ακριβώς , δια μαγείας, εκεί που θέλετε να παρατηρήσετε . Αυτό, υποτίθεται ότι κάνει την αστρονομία εύκολη, αφού δεν χρειάζεται να γνωρίζεις τον ουρανό.

Τα ρομποτικά τηλεσκόπια είναι σίγουρα εκεί κατευθύνεται το μέλλον της ερασιτεχνικής αστρονομίας.

Όμως, εδώ οι γνώμες διίστανται. Πολλοί έμπειροι παρατηρητές υποστηρίζουν ότι ξοδεύουν τον χρόνο τους με το να  κοιτάζουν τα αντικείμενα του ουρανού παρα με το να ψάχνουν για τα αντικείμενα αυτά. Άλλοι, όμως, υποστηρίζουν ότι ένα ηλεκτρονικό τηλεσκόπιο στα χέρια ενός αρχάριου είναι ένα ακριβό όργανο που δεν βοηθάει καθόλου στην γνώση του ουρανού και επιπλέον στερεί το αίσθημα  και γοητεία που προσφέρει η ανακάλυψη από μόνος σου.  Θα ήθελες να μάθεις να πιλοτάρεις ξέροντας μόνο να πατάς το κουμπί τού αυτόματου πιλότου ; Τι θα έκανες αν κάτι πήγαινε λάθος ;