Ψηλαφίζοντας τα βάθη: Νεφελώματα
Στους σπειροειδείς βραχίονες του Γαλαξία, ανάμεσα στα αστέρια, περιφέρονται χιλιάδες πελώρια νέφη αερίου και σκόνης που καλούνται νεφελώματα. Τα περισσότερα από αυτά είναι σκοτεινά, αόρατα κι αδιαφανή: αποτελούν τα χάσματα και τα κενά στο γαλαξιακό δίσκο, τα οποία του δίνουν την κερματισμένη, ρηγματώδη όψη του. Τα νέφη αυτά είναι τα μεγαλύτερα αντικείμενα στον Γαλαξία – κολοσσιαία διαστημικά προπετάσματα καπνού που αποκρύπτουν το φως εκατομμυρίων αστέρων. Γενικά, η παρουσία τους προδίδεται μόνο από την ολιγότητα αστέρων σε ορισμένους τομείς του Γαλαξία. Ενίοτε, ωστόσο, προσφέρουν φαντασμαγορικό, εξωτικό θέαμα, όταν κάποιοι αστέρες φωτίζουν τα κατά κανόνα σκοτεινά πέπλα αερίου και σκόνης.
Τα νεφελώματα είναι τα μαιευτήρια του Γαλαξία, όπου γεννιούνται νέοι αστέρες. Η διαδικασία ξεκινάει στο εσωτερικό του νεφελώματος, όπου αέριο και σκόνη συσσωρεύονται σχηματίζοντας κόμπους, ενώ στη συνέχεια διασκορπίζονται, για να συγκεντρωθούν κάπου αλλού. Μερικές φορές η ισορροπία του νέφους υφίσταται σοβαρή διαταραχή (που οφείλεται ενδεχομένως σε γειτονική έκρηξη supernova ή στη συγχώνευση δύο ή περισσότερων νεφών), η οποία προκαλεί την κατάρρευση θυλάκων του νέφους σε πυκνότερες συγκεντρώσεις. Μόλις αρχίσει η ραγδαία κατάπτωση ύλης, πυροδοτείται μια αλυσιδωτή βαρυτική αντίδραση. Άτομα και μόρια συγκρούονται μεταξύ τους και με τους κόκκους σκόνης του νέφους. Οι συγκρούσεις αυτές προσδίδουν ενέργεια στα σωμάτια της σκόνης, τα οποία την ακτινοβολούν ως θερμότητα. Αλλά το αδιαφανές νέφος παγιδεύει τη θερμική ακτινοβολία, ευνοώντας την περαιτέρω θέρμανσή του. Στο μεταξύ η ύλη συσσωρεύεται στον βαρυτικό πυρήνα του θύλακα και η θερμοκρασία αυξάνεται ραγδαία. Η μάζα του πυρήνα έλκει κι άλλη ύλη και ο κύκλος κλιμακώνεται. Μέσα σε μερικές δεκάδες χιλιάδες χρόνια – μικρό διάστημα χρόνου για τα αστρονομικά δεδομένα – η θερμοκρασία ανέρχεται από μείον 250 βαθμούς Κελσίου σε 15 εκατομμύρια βαθμούς, το σημείο εκκίνησης των αντιδράσεων σύντηξης. Ένα αστέρι γεννιέται.
Οι λεπτομέρειες αυτής της διεργασίας είναι ακόμα ασαφείς, γιατί ο καταρρέων θύλακας αερίου και σκόνης αποκρύπτει τη γέννηση του αστέρα. Ο νεογέννητος αστέρας, που καλείται πρωτοαστέρας, φωλιάζει στη μήτρα του μητρικού νέφους. Τελικά ο αστέρας απαλλάσσεται από τον μανδύα με τη δύναμη της ακτινοβολίας του και ένα μέρος του νέφους αποτινάσσεται, αποκαλύπτοντας τον νεαρό αστέρα. Πιθανότατα ο αστέρας δεν θα είναι μόνος. Η διαδικασία παραγωγής λαμβάνει χώρα, συνήθως, σε μια υπολογίσιμη έκταση του γιγάντιου νέφους και ένα αστρικό σμήνος αναδύεται, σαν να βγαίνει από το κουκούλι του. Ακριβώς αυτό παρατηρείται σε διάφορους τομείς του Γαλαξία. Η πιο φημισμένη και λαμπρή από αυτές τις περιοχές αστρικής γένεσης είναι το Νεφέλωμα του Ωρίωνα, κάτω ακριβώς από τη ζώνη του Ωρίωνα.
*Οι φωτογραφίες αυτού του άρθρου έχουν ληφθεί από ερασιτέχνες αστρονόμους. Στείλτε μας κι εσείς τις δικές σας αστροφωτογραφίες, συμπληρώνοντας τη φόρμα που θα βρείτε εδώ.
Απόσπασμα από το βιβλίο:
«NIGHTWATCH – Ένας Πρακτικός Οδηγός για να Δείτε το Σύμπαν»
Το πιο κοσµαγάπητο βιβλίο αστρονομίας, ανανεωμένο και συμπληρωμένο,
για να σας καλύπτει μέχρι το 2025!
εκδόσεις ΠΛΑΝΗΤΑΡΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, 4η έκδοση
Βρείτε το βιβλίο NightWatch εδώ.