Σκιαγράφηση πάνω από το Προσοφθάλμιο
Από τον Gregg Thompson, έναν ειδήμονα παρατηρητή του βαθέος ουρανού, που ζει στο Brisbane της Αυστραλίας, και συγγραφέα του The Supernova Search Charts and Handbook (Cambridge, 1989)
Ένα σκιαγράφημα ενός ουράνιου αντικειμένου αποτυπώνει πολλή περισσότερη λεπτομέρεια από όση μπορεί να εκφραστεί με λέξεις. «Μα δεν μπορώ να σχεδιάσω», λένε κάποιοι. Η σχεδίαση αστρονομικών αντικειμένων δεν απαιτεί το ταλέντο του Μιχαήλ Άγγελου. Τα τυπικά σκιαγραφήματα είναι αποτυπώσεις απλών σχημάτων με διάφορους βαθμούς σκίασης.
Τα σύνεργα είναι λείο λευκό χαρτί, το είδος που χρησιμοποιείται στους εκτυπωτές, και ένα μαλακό μολύβι 2Β ή 4Β. Χρησιμοποιήστε τη μύτη του μολυβιού για αστέρες και άλλα καλά ορισμένα αντικείμενα και την πλαϊνή επιφάνεια του μολυβιού για τα νεφελώδη αντικείμενα. Το μολύβι πάνω σε χαρτί είναι το πιο εύκολο μέσο για το απαλό μουντζούρωμα που χρειάζεται, ώστε να δοθεί μια φυσική όψη στα αντικείμενα του βαθέος ουρανού. Το μουντζούρωμα γίνεται καλύτερα με ένα σφομίλι, που δεν είναι ακριβό.
Φυσικά, η χρήση μολυβιού και χαρτιού σημαίνει ότι κάνετε ένα σκαρίφημα με μαύρους αστέρες πάνω σε λευκό φόντο, δηλαδή κάτι σαν φωτογραφικό αρνητικό, αλλά αυτό δεν έχει και τόση σημασία. Είναι πολύ πιο πρακτικό από το να προσπαθήσετε να χρησιμοποιήσετε κομμάτια κιμωλίας ή λευκά κραγιόνια πάνω σε μαύρο χαρτί.
Μετά από 30 χρόνια πειραματισμού στην αστρονομική σκιαγραφία, συνιστώ ανεπιφύλακτα τα εξής:
1. Δώστε στον κύκλο που παριστάνει το οπτικό πεδίο του προσοφθαλμίου διάμετρο έξι έως οκτώ ιντσών (15-20 cm). Οι περισσότεροι παρατηρητές σχεδιάζουν έναν κύκλο με διάμετρο μισή από αυτή και ένας τέτοιος κύκλος είναι πολύ μικρός.
2. Χρησιμοποιήστε την υψηλότερη μεγέθυνση που σας επιτρέπει να έχετε βέλτιστη θέα του αντικειμένου. Σε αντίθεση με όσα υποστηρίζονται σε παλαιότερα βιβλία, τα περισσότερα αντικείμενα του βαθέος ουρανού αποκαλύπτουν πολύ περισσότερα σε υψηλή μεγέθυνση παρά σε χαμηλή, χάρη στις αυξημένες διαστάσεις του και το ισχυρότερο κοντράστ με ένα σκοτεινότερο φόντο.
Το μέρος της σελίδας που περισσεύει χρησιμοποιήστε το για σημειώσεις σχετικά με τους παράγοντες που επηρεάζουν το σκαρίφημά σας. Τέτοιες σημειώσεις γίνονται πολύτιμη πηγή πληροφοριών και βοηθούν στην τυποποίηση της διαδικασίας της παρατήρησης. Σημειώστε το όνομα του αντικειμένου, τον προσανατολισμό της εικόνας (σημειώστε τον βορρά και την ανατολή παρατηρώντας τη μετατόπιση του ειδώλου στο οπτικό πεδίο όταν δεν δουλεύει ο αστροστάτης), τη διάμετρο και τη μεγέθυνση του τηλεσκοπίου, τον τύπο του προσοφθαλμίου, τον τύπο του φίλτρου (αν χρησιμοποιήθηκε κάποιο), το ύψος του αντικειμένου πάνω από τον ορίζοντα σε μοίρες, τη σταθερότητα της ατμόσφαιρας (seeing), τη σκοτεινότητα του ουρανού (διαφάνεια), την τοποθεσία της παρατήρησης και το αν έχετε κάνει ένα λεπτομερές σκιαγράφημα ή ένα πρόχειρο σκαρίφημα.
Ξεκινήστε σκιαγραφώντας απλά τηλεσκοπικά αντικείμενα, όπως το Δακτυλιοειδές Νεφέλωμα (Μ57). Άλλα καλά θέματα για αρχή είναι οι εικόνες αστρικών σμηνών, όπως η Κόμη Βερενίκης, η Φάτνη, οι Πλειάδες ή οι Υάδες, με γυμνό μάτι ή με κιάλια. Σταδιακά προχωρήστε σε πιο αμυδρά και λεπτομερή αντικείμενα.
Πάντα να αρχίζετε τοποθετώντας τα πιο εμφανή αντικείμενα το ένα σε σχέση με το άλλο – κάποιους λαμπρούς αστέρες ή το γενικό σχήμα ενός γαλαξία, για παράδειγμα. Αν είστε ικανοποιημένοι με τις γενικές αναλογίες, συμπληρώστε τις λεπτομέρειες. Μη διστάζετε να σχεδιάσετε τους λαμπρούς αστέρες μεγαλύτερους ή να τους προσθέσετε ακτίνες ή δακτυλίους περίθλασης, ώστε να υποδηλώσετε τη σχετική λαμπρότητα.
Ένας καταρτισμένος παρατηρητής πρέπει να μάθει πώς να βλέπει. Δώστε στα μάτια σας χρόνο να προσαρμοστούν στο σκοτεινό πεδίο. Οι αρχάριοι παρατηρητές απλά ρίχνουν μια ματιά σε ένα αντικείμενο στο προσοφθάλμιο για μερικά δευτερόλεπτα και πιστεύουν ότι το είδαν. Πάντα να εξετάζετε προσεχτικά το αντικείμενο.
Όταν επιχειρείτε να σχεδιάσετε αυτό που βλέπετε, κάτι θαυμάσιο συμβαίνει: βλέπετε πολύ περισσότερα από όσα φανταζόσασταν ποτέ ότι θα μπορούσατε να δείτε. Η σκιαγράφηση της εικόνας που βλέπετε στο προσοφθάλμιο σας αναγκάζει να αναζητήσετε λεπτή δομή. Η μελέτη ενός αντικειμένου επί 10 έως 20 λεπτά συχνά ανταμείβει τους παρατηρητές με ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες τις οποίες δεν μπορούν να δουν εκείνοι που ρίχνουν μια επιπόλαια ματιά.
Απόσπασμα από το βιβλίο “The Backyard Astronomer’s Guide”, εκδόσεις Πλανητάριο Θεσσαλονίκης
