Στη γειτονιά του Πολικού αστέρα
Με αφορμή τη σημερινή Αστρονομική Φωτογραφία της Ημέρας (Astronomy Picture of the Day, APOD) που δημοσιεύεται καθημερινά ως αποτέλεσμα της συνεργασίας μεταξύ της NASA και του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου του Michigan, ας ταξιδέψουμε ως τη γειτονιά του Πολικού αστέρα.
Στο κέντρο της παρακάτω φωτογραφίας φαίνεται ο Πολικός και γύρω του, γειτονικοί του αστέρες. Πρόκειται για υπεργίγαντα αστέρα που ζυγίζει έξι φορές όσο ο Ήλιος και είναι περίπου 2000 φορές λαμπρότερος από αυτόν. Μάλιστα, η επιφάνεια του Πολικού πάλλεται αργά, με περίοδο περίπου 4 ημέρες και πλάτος 0.03 μεγέθη. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η φωτεινότητά του μεταβάλλεται κατά ένα μικρό ποσοστό κάθε μερικές μέρες. Η εικόνα αυτή έχει υποστεί ψηφιακή επεξεργασία ώστε να τονίζεται το νέφος σκόνης και αερίων της περιοχής.
Γιατί ο Πολικός ονομάζεται αστέρας του Βορρά;
Ως βόρειος ουράνιος πόλος ορίζεται το σημείο που ο άξονας περιστροφής της Γης στο βόρειο ημισφαίριο τέμνει νοητά την ουράνια σφαίρα. Γύρω από το σημείο αυτό φαίνεται να περιφέρονται όλοι οι αστέρες. Το αντίστοιχο σημείο στο νότιο ημισφαίριο ονομάζεται νότιος ουράνιος πόλος.
Στο βόρειο ημισφαίριο, ο αστέρας που βρίσκεται πλησιέστερα στον ουράνιο πόλο ονομάζεται Πολικός. Καθώς η Γη περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της -από τα δυτικά προς τα ανατολικά- όλοι οι αστέρες φαίνεται να διαγράφουν τροχιές με κέντρο τον Πολικό. Ο ίδιος όμως φαίνεται να διατηρεί πάντοτε τη θέση του. Έτσι, σηματοδοτεί τον Βορρά και έχει αποτελέσει από την αρχαιότητα ακόμα χρήσιμο οδηγό για την ναυσιπλοΐα και την εύρεση προσανατολισμού σε στεριά και θάλασσα.
Για τους παρατηρητές στο νότιο ημισφαίριο, τα πράγματα δεν είναι τόσο ευνοϊκά, καθώς οι αστέρες της περιοχής γύρω από τον νότιο ουράνιο πόλο είναι αμυδροί. Ο πλησιέστερος αστέρας που είναι σχετικά λαμπρός είναι ο σ Οκτάντος (Sigma Octantis) και βρίσκεται σε απόσταση περίπου 1° από τον νότιο ουράνιο πόλο. Αυτός ο αστέρας οριακά μπορεί να παρατηρηθεί δια γυμνού οφθαλμού.
Πώς βρίσκουμε τον Πολικό αστέρα στον νυχτερινό ουρανό;
Καταρχάς, εντοπίζουμε τη Μεγάλη Άρκτο, η οποία φαίνεται να σχηματίζει ένα κατσαρολάκι στον ουράνιο θόλο. Πιο συγκεκριμένα εντοπίζουμε τους δύο αστέρες που αντιστοιχούν στο εξωτερικό τοίχωμα της κατσαρόλας (απέναντι από τη λαβή της) και προεκτείνουμε νοητά την μεταξύ τους απόσταση κατά περίπου πέντε φορές. Έτσι, η νοητή γραμμή συναντάει τον Πολικό αστέρα, στον αστερισμό της Μικρής Άρκτου.
Τίποτα δεν διαρκεί για πάντα
Ο Πολικός δεν ήταν ούτε θα είναι πάντοτε ο «αστέρας του Βορρά». Παλιότερα, το 3000 π.Χ. τη θέση του είχε ο αστέρας Thuban, στον αστερισμό του Δράκοντος. Σε περίπου 13000 χρόνια, ο Βέγας στον αστερισμό της Λύρας θα είναι ο νέος πολικός αστέρας. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας μιας περιοδικής κυκλικής κίνησης του άξονα περιστροφής της Γης, η οποία ονομάζεται μετάπτωση. Η κίνηση αυτή οφείλεται στις δυνάμεις που ασκούν η Σελήνη (κυρίως) και ο Ήλιος στη Γη. Οι δυνάμεις αυτές τείνουν να καταστήσουν τον άξονα της Γης κάθετο στο επίπεδο της τροχιάς της (το επίπεδο αυτό ονομάζεται εκλειπτική). Μάλιστα, ένας πλήρης κύκλος του άξονα περιστροφής της Γης διαγράφεται κάθε 25800 χρόνια.
