Συμμετοχή της ομάδας «SSAπθ» στον προσδιορισμό της ακριβούς τροχιάς του αστεροειδούς Apophis
Δημοσιεύτηκαν στο Image of the Week της αποστολής Gaia της ESA, τα πρώτα αποτελέσματα μιας διεθνούς συνεργασίας χαρακτηρισμού παραγήινων αστεροειδών με τη μέθοδο των αστρικών αποκρύψεων, στην οποία συμμετέχει η ομάδα «SSAπθ» (Space Safety Activities Π Θ) του Τομέα Αστροφυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής του τμήματος Φυσικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Πριν από την αποστολή Gaia, η καταγραφή αστρικών αποκρύψεων (occultations) από αστεροειδείς του ηλιακού συστήματος, ήταν μια από τις αγαπημένες δραστηριότητες ερασιτεχνών αστρονόμων που, με την καθοδήγηση ειδικών, αναλάμβαναν το «κυνήγι» αυτών των φαινομένων: πρόκειται για μίνι εκλείψεις μακρινών αστεριών (με διάρκεια από μερικά δέκατα του δευτερολέπτου μέχρι μερικά λεπτά) που συμβαίνουν όταν ένας αμυδρός αστεροειδής περάσει μπροστά από ένα αστέρι, ‘μπλοκάροντας’ για πολύ λίγο το φως του. Όπως και οι ηλιακές εκλείψεις είναι προβλέψιμες – αλλά με μεγαλύτερη αβεβαιότητα λόγω της αβέβαιης τροχιάς των αστεροειδών – και το μονοπάτι της ‘σκιάς’ του αστεροειδή διατρέχει ταχύτατα συγκεκριμένες περιοχές της Γης. Έτσι, η καταγραφή τους απαιτεί συνήθως μετακίνηση παρατηρητών με φορητό εξοπλισμό και κάλυψη όσο το δυνατόν μεγαλύτερου τμήματος του εύρους του μονοπατιού.
Η εγγενής αβεβαιότητα των προβλέψεων – πέρα από τον παράγοντα ‘καιρός’ – πολλαπλασιάζει τη σημασία αυτών των παρατηρήσεων, καθώς – εκτός από σπάνιες ευκαιρίες παρατήρησης παραγήινων αστεροειδών με ραντάρ – αποτελούν την πιο ακριβή μέθοδο προσδιορισμού της τροχιάς ενός παραγήινου αστεροειδή! Μία μόνο επιτυχημένη απόκρυψη ισοδυναμεί με δεκάδες τυπικές παρατηρησεις, από άποψης αστρομετρικής ακρίβειας, αφού εκείνη τη χρονική στιγμή οι συντεταγμένες του αστεροειδούς ταυτίζονται με αυτές του γνωστού αστεριού.
Με τη δημοσίευση του 2ου αστρικού καταλόγου της αποστολής Gaia – που μέτρησε με ακρίβεια της τάξης των μερικών μικρο-δευτερολέπτων της μοίρας (!!!) τη θεση πλέον του 1 δισεκατομμυρίου αστέρων του Γαλαξία (!!!) – η ακρίβεια των συντεταγμένων των αστεριών αλλά και των προβλέψεών μας βελτιώθηκε σε τέτοιο βαθμό που πλέον είναι εφικτή η συστηματική παρατήρηση πολλών αποκρύψεων κάθε μήνα, ακόμη και με ένα σταθερό τηλεσκόπιο – πόσο μάλλον αν υπάρχει η δυνατότητα μετακίνησης εξοπλισμού.
Η ομάδα του Τομεά Αστροφυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής, η οποία αποτελείται από τους κ.κ. Τσιγάνη και Βουγιατζή, το μεταδιδάκτορα Γιάννη Γκόλια και το μεταπτυχιακό φοιτητή του ΠΜΣ Υπολογιστικής Φυσικής Σωτήρη Τσαβδαρίδη (και ελπίζουμε και άλλους στο άμεσο μέλλον!) συμμετέχει ενεργά σε μια διεθνή προσπάθεια συντονισμού της έρευνας σε αυτό το πεδίο. Η συνεργασία περιλαμβάνει ομάδες σε μεγάλα ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού, όπως το Αστεροκοπείο της Νίκαιας, το Αστεροσκοπείο του Παρισίου, το JPL κ.α. και υποστηρίζεται από ευρωπαϊκά προγράμματα (ΕΕ και ESA). Στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας, η ομάδα βρέθηκε την 7/3/2021 στο Μελενικίτσι Σερρών, όπου πραγματοποίησε παρατήρηση της απόκρυψης ενός αστέρα 9ου μεγέθους από τον αστεροειδή Apophis – πρόκειται ίσως για τον διασημότερο ‘δυνητικά επικίνδυνο’ αστεροειδή που οι πρώτοι υπολογισμοί της τροχιάς του έδειχναν πιθανή σύγκρουση με τη Γη το 2029 – πλεόν γνωρίζουμε ότι αυτό δε θα συμβεί. Αντίθετα, η κοντινές διελεύσεις του από τη Γη αποτελούν πρώτης τάξης ευκαιρία για μελέτη των φυσικών και δυναμικών ιδιοτήτων του.
Η παρατήρηση έγινε με χρήση δύο τηλεσκοπίων που τοποθετήθηκαν σε προκαθορισμένες θέσεις, σε απόσταση 120 μέτρων μεταξύ τους και με τη χρήση ειδικών CMOS καταγραφέων. Το ένα από τα δύο τηλεσκόπια που χρησιμοποιήθηκαν (14ιντσο Dobsonian – βλ. φωτό) μας παραχωρήθηκε από τον Όμιλο Φίλων Αστρονομίας ειδικά για αυτή την παρατήρηση. Ευχαριστούμε θερμά το Δ.Σ. του ΟΦΑ για τη σημαντική συνεισφορά τους.
Στην εικόνα που δημοσιεύτηκε στη σελίδα Image of the Week της Gaia/ESA, φαίνεται το αποτέλεσμα του συνδυασμού πρόσφατων παρατηρήσεων (ραντάρ και αποκρύψεις) που επέτρεψαν – για πρώτη φορά με τέτοια ακρίβεια – τον προσδιορισμό της ανεπαίσθητης, μη βαρυτικής συνιστώσας της επιτάχυνσης που υφίσταται ο Apophis. Και μπορεί η τιμή της “επιτάχυνσης Yarkovsky” (που προκαλείται από την απορρόφηση και επανεκπομπή με καθυστέρηση της ακτινοβολίας του ήλιου) να είναι μικρή, αλλά η γνώση της είναι εξόχως σημαντική για τον ακριβή υπολογισμό της πιθανότητας σύγκρουσης με τη Γη.
Επόμενος στόχος της συνεργασίας – και της ομάδας μας – είναι ο αστεροειδής Δίδυμος, που είναι και ο στόχος της διαστημικής αποστολής AIDA, στην οποία συμμετέχουμε. Ο Δίδυμος αναμένεται να προκαλέσει την απόκρυψη ενός αμυδρού αστέρα (13ου μεγέθους) για μολις 0.2 δευτερόλεπτα, τα μεσάνυχτα της 9ης προς 10η Απριλίου.
May the force be with us!
Πηγή: Αστεροσκοπείο ΑΠΘ
