«Οποιος ξέρει αστρονομία, ξέρει που βρίσκεται στον κόσμο»
Από απόψε, ο Κρόνος με τους φανταχτερούς δακτυλίους, θα είναι ορατός από την Ελλάδα και με απλά οπτικά μέσα. Μια ευκαιρία για τους ερασιτέχνες αστρονόμους που δεν είναι συνηθισμένοι χομπίστες
Όλοι απολαμβάνουν τον νυχτερινό ουρανό, ειδικά το καλοκαίρι. Για τους ερασιτέχνες αστρονόμους όμως η παρατήρηση είναι επιστήμη.
Η κίνηση στους δρόμους της Αθήνας τη νύχτα της αυγουστιάτικης πανσελήνου ήταν δηλωτική της συγκίνησης που προκαλεί ανέκαθεν στην ανθρωπότητα το θέαμα των λαμπερών ουράνιων σωμάτων, παρότι αυτά ακολουθούν στο στερέωμα μια πορεία που δεν κρύβει καμία έκπληξη. Για τους περισσότερους, μερικές αποτυπώσεις του φωτογενούς φεγγαριού σε λίγα pixels, τα βράδια του καλοκαιριού, αποτελούν τη μοναδική απόπειρα παρατήρησης και καταγραφής ουράνιων αντικειμένων, που δεν προσθέτει καμία επιπλέον πληροφορία σε όσα γνωρίζουμε για το σύμπαν που μας περιβάλλει. Αλλά για τους περισσότερους από εμάς δεν είναι, εξάλλου, αυτός ο στόχος. Αρκεί απλώς η αισθητική απόλαυση των συμπαντικών δρώμενων που θα συμβαίνουν πάντα με προβλέψιμη επαναληπτικότητα μέχρι το άστρο μας -ο ήλιος- να σβήσει.
Για ορισμένους, ωστόσο, -εκείνους που αναγνωρίζουν τον εαυτό τους πίσω από τον τίτλο του «ερασιτέχνη αστρονόμου», οι φάσεις της Σελήνης και η παρατήρηση των αστεριών είναι, μεταξύ πολλών ακόμα, κομμάτι μιας -νυχτερινής- καθημερινότητας που περιλαμβάνει τηλεσκόπια, συστήματα καταγραφής και εξορμήσεις μακριά από τη φωτορύπανση των πόλεων. Εκεί όπου η νύχτα απλώνεται βαριά στη γη και αφήνει τον ουρανό να λάμψει. «Όποιος ξέρει αστρονομία, ξέρει πού βρίσκεται στον κόσμο», λέει στην «Κ» ο Άρης Μυλωνάς, ερασιτέχνης αστρονόμος, πρωτεργάτης αστρονομικών ενώσεων ερασιτεχνών και επί 23 χρόνια συνεργάτης στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών. «Αυτό που ιντριγκάρει τους ερασιτέχνες αστρονόμους είναι η σταθερότητα των κινήσεων στον ουρανό και η πρακτική (εφαρμογή) που έχουν οι φυσικοί νόμοι. Είναι κάτι που δεν διαψεύδεται, δεν αλλάζει και πάντα έτσι όπως ήτανε, είναι και θα είναι», λέει.
Κι αυτή η «υπερπανσέληνος» του Αυγούστου, το ένα από τα δύο ολόγιομα φεγγάρια που έχει ο τελευταίος μήνας του φετινού καλοκαιριού, δεν είναι, για όσους γνωρίζουν, τίποτα σπάνιο: «Κάθε 2-3 μήνες περίπου έχουμε δύο φεγγάρια στον ίδιο μήνα», λέει ο κ. Μυλωνάς. «Η “υπερπανσέληνος” σχετίζεται με την τροχιά της σελήνης: επειδή δεν είναι κυκλική αλλά ελλειπτική, όταν η σελήνη βρίσκεται πιο κοντά στη Γη φαίνεται ελάχιστα μεγαλύτερη. Τον Αύγουστο όμως πάντα μας φαντάζει θεόρατη επειδή η τροχιά της είναι και κοντά στον ορίζοντα, σε αντίθεση με τον χειμώνα», εξηγεί. Το φαινόμενο που ονομάζουμε moon illusion -ψευδαίσθηση του φεγγαριού, δηλαδή- εντείνεται από το γεγονός ότι συγκρίνουμε τελικά το φεγγάρι με γήινα αντικείμενα. «Με μια κολόνα της ΔΕΗ, με ένα κτίριο». Φαίνεται πως για τους κατοίκους του πλανήτη μας, ακόμα και μπροστά στα θεόρατα ουράνια σώματα, το μέτρο παραμένει ο άνθρωπος.
Η συμβολή των ερασιτεχνών αστρονόμων στην επιστήμη
Παρατηρούν τη μεταβλητότητα της λαμπρότητας των αστεριών ή ψάχνουν για κομήτες –«κάτι που είχε μεγάλη δόξα τις προηγούμενες δεκαετίες», όπως εξηγεί ο κ. Μυλωνάς για τη συνεισφορά των ερασιτεχνών αστρονόμων στην επιστημονική παρατήρηση, προσθέτοντας ότι πλέον στη διαδικασία αυτή έχουν προστεθεί σύγχρονα συστήματα που εντοπίζουν ουράνια αντικείμενα μέσω τεχνητής νοημοσύνης. Πάντως, οι ερασιτέχνες αστρονόμοι δεν είναι συνηθισμένοι «χομπίστες»: καταγράφουν δεδομένα τα οποία μοιράζονται με την επιστημονική κοινότητα. «Τα τελευταία 20-30 χρόνια αυτό που κάνουν συνήθως είναι το Supernova Searching, ψάχνουν δηλαδή για υπερκαινοφανείς αστέρες που εκρήγνυνται. Και βέβαια, ψάχνουν και για εξωπλανήτες ή και νέους αστεροειδείς», συμπληρώνει.
Ορισμένοι ερασιτέχνες είναι εξοπλισμένοι με καλά οπτικά όργανα, αλλά δεν έχουν όλοι την ίδια κατεύθυνση στην παρατήρηση: «Υπάρχουν διαφορετικές κατηγορίες ερασιτεχνών αστρονόμων. Μέσα σε αυτές είναι οι αστροφωτογράφοι, οι συστηματικοί παρατηρητές αλλά και οι star gazers οι οποίοι είναι οι ρομαντικοί, που δεν χρειάζεται να έχουν υπόβαθρο φυσικών θετικών επιστημών. Χαζεύουν τον ουρανό, βλέπουν τα μετέωρα που πέφτουν, κοιτάζουν τους κρατήρες της Σελήνης, έχουν ένα μικρό τηλεσκόπιο και βλέπουν και τους δακτυλίους του Κρόνου, χωρίς όμως να μπαίνουν σε βάθος σε ό,τι αφορά τα αστρονομικά φαινόμενα και τις θέσεις των ουράνιων σωμάτων ανά στιγμή», λέει ο κ. Μυλωνάς που ηγείται και του νεοσύστατου Αστρονομικού Ομίλου Καλαμάτας.
Για να ασχοληθεί κανείς εις βάθος με το αντικείμενο, απαιτείται πάντως υπόβαθρο, κυρίως, στη φυσική. «Τουλάχιστον τη φυσική του λυκείου. Για να να καταλάβουμε πώς λειτουργούν οι αστέρες, όπως ο Ηλιος μας, και να σκεφτούμε ποιες δυνάμεις συγκρατούν τα ουράνια σώματα για να γυρίζουν το ένα γύρω από το άλλο. Από κει και πέρα, λίγα μαθηματικά και λίγα περισσότερα τεχνικά θέματα για τηλεσκόπια θα μας βοηθήσουν ώστε να επιλέξουμε ένα σωστό οπτικό όργανο, να το ρυθμίσουμε σωστά και να κάνουμε και συστηματικές παρατηρήσεις για να δίνουμε και στην επιστημονική κοινότητα δεδομένα», σημειώνει ο κ. Μυλωνάς.
Από μικροί στην αστροπαρατήρηση
Ο Αρης Μυλωνάς τονίζει πως η ενασχόληση με τον ουρανό, προκειμένου να εξελιχθεί σε αστρονομική παρατήρηση, πρέπει να ξεκινάει στην πρώιμη εφηβεία. Για αυτό και πολλές από τις δράσεις των ερασιτεχνικών αστρονομικών ενώσεων και συλλόγων -που είναι πάνω από τριάντα σε όλη την Ελλάδα- στοχεύουν στα παιδιά.
«Οι εξορμήσεις είναι τριών ειδών: πέρα από τη συστηματική παρατήρηση των ενηλίκων όπου κρατούνται σημειώσεις και δεδομένα, η πιο απλή δράση που αφορά παιδιά γίνεται με ένα μάζεμα στο κέντρο μιας πλατείας, ας έχει και φωτορύπανση, για να τα προσελκύσουμε να δούνε μέσα από το τηλεσκόπιο, φερ’ ειπείν τους κρατήρες της Σελήνης, τον Κρόνο και τον Δία. Είναι το λεγόμενο sidewalk astronomy», περιγράφει ο ερασιτέχνης αστρονόμος. «Ενα άλλο είδος εξόρμησης είναι μαζί με ενήλικες σε μέρη πιο σκοτεινά για να κάνουμε ουρανογραφία και να δούμε πώς προσανατολιζόμαστε με τη μικρή άρκτο, να εξηγήσουμε πώς περιστρέφεται ο ουράνιος θόλος για να καταλάβουν ότι όλα κινούνται στον ουρανό με συγκεκριμένη διαδικασία, όχι άτακτα». Σε αυτές τις εξορμήσεις οι νέοι εξερευνητές των ουρανών μπορούν να δουν, μεταξύ άλλων, τον γαλαξία της Ανδρομέδας και τα λαμπρά αστέρια που σπινθιρίζουν και να μάθουν για τον κύκλο της ζωής τους: για ποιο λόγο γεννιούνται, πώς μεγαλώνουν και πώς καίνε τα πυρηνικά τους καύσιμα, πώς ακτινοβολούν και τελικά πώς πεθαίνουν.
Μεγάλο σύμπαν – μικροί άνθρωποι
«Ο άνθρωπος που κοιτάζει μέσα από τηλεσκόπιο, κατανοεί τα μεγέθη του σύμπαντος», λέει ο κ. Μυλωνάς. «Αντιλαμβάνεται πόσο μικρός και ασήμαντος είναι ο πλανήτης μας και ότι ο ήλιος μας είναι ένα μικρό-μεσαίο αστέρι. Αρα είναι και ο ίδιος ο άνθρωπος πολύ μικρός, ότι έχει ένα deadline. Κάθε μερικά εκατομμύρια χρόνια πέφτει ένας μεγάλος αστεροειδής στη γη που μπορεί να αφανίσει τα έμβια όντα. Δεν είναι παντοτινός ούτε ο πλανήτης μας, ούτε κι εμείς. Η παρατήρηση είναι και μια συνειδητοποίηση του βιολογικού τέλους του ανθρώπου», καταλήγει.
Η συνειδητοποίηση αυτή γεννιέται όμως για τους ερασιτέχνες αστρονόμους παράλληλα με τον θαυμασμό της τελειότητας των λειτουργιών ενός αχανούς κόσμου. Αν ο άνθρωπος δεν έχει βάλει εν τω μεταξύ το χέρι του για να επισπεύσει τις διαδικασίες, ο ανθρώπινος πολιτισμός θα σβήσει μόνο όταν το δικό μας αστέρι εξαντλήσει το υδρογόνο του. Δεν συντρέχει λόγος ανησυχίας: αυτό θα συμβεί σε περίπου πέντε δισεκατομμύρια χρόνια, καθησυχάζουν οι επιστήμονες.
Μέχρι τότε η ανθρωπότητα θα συνεχίσει να τείνει το βλέμμα προς τον ουρανό, όπως έκανε πάντα. Κάποιοι συχνότερα και μεθοδικότερα από τους άλλους. Ομως όλοι θα μπορούν να απολαύσουν τους ουράνιους γίγαντες της γαλαξιακής γειτονιάς μας, όπως, για παράδειγμα, τον Κρόνο με τους φανταχτερούς δακτυλίους, που από απόψε αργά τη νύχτα θα είναι ορατός από την Ελλάδα, με τη βοήθεια ενός απλού οπτικού εργαλείου. Θα βρίσκεται πάνω και δεξιά από τη Σελήνη, στον αστερισμό του Υδροχόου και θα παραμείνει διαθέσιμος στη ματιά μας μέχρι τα τέλη του Οκτώβρη, μαζί με δισεκατομμύρια ουράνια αντικείμενα που λαμπρύνουν τους ουρανούς, είτε τα κοιτάμε είτε όχι.
Πηγή: Καθημερινή