Φωτογραφίζοντας το Μηχανισμό των Αντικυθήρων κατά τη διάρκεια της Ολικής Έκλειψης Σελήνης της 21ης Ιανουαρίου 2019

05/02/2019

42 3 λεπτά για να διαβάσετε

Κατά τη διάρκεια της ολικής έκλειψης Σελήνης που έλαβε χώρα την 21^η Ιανουαρίου 2019, φωτογραφήθηκε ένα λειτουργικό αντίγραφο του Μηχανισμού των Αντικυθήρων κατασκευασμένο από την ομάδα The Functional Reconstruction of Antikythera Mechanism (The FRAMe Project), με φόντο την ολική έκλειψη της Σελήνης (copyright Α. Βούλγαρης – The FRAMe Project).

Στον υπέρτιτλο της πρώτης από τις φωτογραφίες παρουσιάζεται η ανακατασκευασμένη επιγραφή, ως άποψη του συγγραφέα, η οποία διασώζεται μόνο σε μικρά τμήματα και γράμματα (M. Anastasiou, Y. Bitsakis, A. Jones, J.M. Steele and M. Zafeiropoulou, 2016: “The Back Dial and Back Plate Inscriptions.” In Special Issue: The Inscriptions of the Antikythera Mechanism, Almagest 7.1: 138– 215), τα οποία διαβάστηκαν με τη χρήση των τομογραφιών ακτίνων -Χ, οι οποίες ελήφθησαν κατά το πρόγραμμα AMRP (http://www.antikythera-mechanism.gr/ , T. Freeth, Y. Bitsakis, X. Moussas, J.H. Seiradakis, A. Tselikas, H. Mangou, M. Zafeiropoulou, R. Hadland, D. Bate, A. Ramsey, M. Allen, A. Crawley, P. Hockley, T. Malzbender, D. Gelb, W. Ambrisco and M.G. Edmunds, 2006, “Decoding the Ancient Greek Astronomical Calculator Known as the Antikythera Mechanism,” Nature, 444, pp. 587–91), σε σημείο στην πίσω πλευρά του βασικού τμήματος του αρχαίου πρωτοτύπου, του Θραύσματος Α. Στο σημείο αυτό (πίσω μπρούντζινη πλάκα του αρχαίου πρωτοτύπου) η χαραγμένη επιγραφή αναφερόταν σε μία (ολική) έκλειψη Σελήνης δίνοντας πληροφορίες κατεύθυνσης και περιγραφής της έκλειψης:

”…ΑΠΟ ΒΟΡΕΙΟΥ ΠΕΡΙΙΣΤΑΝΤΑΙ ΔΕ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΗΓΟΥΣΙ ΠΡΟΣ ΑΠΗΛΙΩΤΗΝ ΜΙΚΡΑΙ ΤΟ ΔΕ ΧΡΩΜΑ ΚΟΚΚΙΝΟΝ” “…ΕΡΧΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΟΡΕΑ (άνεμος βορειοανατολικής διεύθυνσης) ΣΤΡΙΒΕΙ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΗΓΕΙ ΠΡΟΣ ΑΠΗΛΙΩΤΗ (άνεμος ανατολικής διεύθυνσης), ΜΙΚΡΗΣ ΔΙΑΡΚΕΙΑΣ, ΤΟ ΧΡΩΜΑ ΕΙΝΑΙ ΚΟΚΚΙΝΟ” (απόδοση-άποψη του συγγραφέα). Η επιγραφή, όπως και άλλη μία που διασώζεται πληρέστερα, αναφέρονται στην κατεύθυνση της σκιάς της Γης προβαλλόμενη στον σεληνιακό δίσκο και η οποία αλλάζει κατεύθυνση ανάλογα με τη σχετική μεταβαλλόμενη θέση των δύο σωμάτων.

Στην έκλειψη της 21^ης Ιανουαρίου 2019, η σταδιακή κάλυψη του σεληνιακού δίσκου από τη σκιά της Γης έγινε επίσης με την προαναφερόμενη κατεύθυνση και ελήφθη υπόψη για την ανακατασκευή της επιγραφής, η οποία να είναι και σύμφωνη με τις απόψεις των προαναφερθέντων μελετητών. Το μέγιστο της ολικής έκλειψης συνέβη πολύ χαμηλά στον δυτικό ορίζοντα την πρωινή ώρα κι ενώ ο Ήλιος ξεκινούσε να ανατέλλει. Η αποκάλυψη του Σεληνιακού δίσκου και η λήξη της έκλειψης δεν ήταν ορατή από την Ελλάδα.

Η επόμενη προβολή σκιάς της Γης στο σεληνιακό δίσκο θα γίνει στις 16 Ιουλίου 2019 και θα είναι μία μερική έκλειψη Σελήνης, ορατή από την Ελλάδα (https://eclipse.gsfc.nasa.gov/LEplot/LEplot2001/LE2019Jul16P.pdf), ενώ 14 ημέρες πριν θα συμβεί μία ολική έκλειψη Ηλίου (2 Ιουλίου 2019), ορατή από τη Νότιο Αμερική. Η επόμενη ολική έκλειψη Σελήνης πλήρως ορατή από την Ελλάδα θα συμβεί στις 20 Δεκεμβρίου του 2029.

Στην ένθετη εικόνα της δεύτερης φωτογραφίας παρουσιάζεται τμήμα της πρόσθιας κεντρικής περιοχής του αντιγράφου του Μηχανισμού των Αντικυθήρων της ομάδας The FRAMe Project, στην οποία εικονίζονται το Χρυσούν Σφαιρίον-Ήλιος {ΓΝΩΜΩ(…) ΚΕΙΤΑΙ ΧΡΥΣOΥΝ ΣΦΑΙΡΙΟΝ} και το (Λευκό)-ΜΕΛΑΝ Σφαιρίον – σφαίρα της Σελήνης, όπως αναφέρεται στις επιγραφές που διασώζονται (Y. Bitsakis and A. Jones, 2016, “The Back Cover Inscription,” Almagest, 7(1), pp. 216–49). Η Γη βρίσκεται στο κέντρο το Μηχανισμού και τα δύο σφαιρία είναι σε αντικριστή θέση όπως ακριβώς συμβαίνει και στην πραγματικότητα μιας έκλειψης Σελήνης. Το σφαιρίο της Σελήνης δείχνει στον χρήστη του Μηχανισμού το ημισφαίριο λευκού χρώματος, δηλ. Πανσέληνος (οι ολικές εκλείψεις Σελήνης συμβαίνουν πάντα σε Πανσέληνο).

Το μηχανολογικό τμήμα της κεντρικής περιοχής του Μηχανισμού (γρανάζια b1/b2 και κεντρικός άξονας b), καθώς και του δίσκου της Σελήνης (γρανάζια u, x, y και ο αντίστοιχος αριθμός οδόντων τους) διορθώθηκε και επανασχεδιάστηκε βάσει των νέων δεδομένων που εντοπίστηκαν από την ομάδα The FRAMe Project (A. Voulgaris, C. Mouratidis, A. Vossinakis, 2018. “Conclusions from the functional reconstruction of the Antikythera Mechanism”. Journal for the History of Astronomy 49(2), 216–238).

Από τα αρχαία χρόνια, μέχρι και σήμερα οι ολικές εκλείψεις Ηλίου και Σελήνης παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον. Η καταστροφή του στρατού των Αθηναίων ενώ πολιορκούσαν τις Συρακούσες στη Σικελία συνδέθηκε με την ολική έκλειψη σελήνης της 28^ης Αυγούστου του 413 π.Χ (Πλούταρχος, Νικίας, 22.1-23.9 http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/library/browse.html?text_id=102&page=17 ), https://eclipse.gsfc.nasa.gov/5MCLEmap/-0499–0400/LE-0412-08-28T.gif ).

Ο Χριστόφορος Κολόμβος γνωρίζοντας την επικείμενη ολική έκλειψη Σελήνης της 29^ης Φεβρουαρίου του 1504, τη χρησιμοποίησε ως μέσο πίεσης προς τους ιθαγενείς της νήσου Τζαμάικα: ζήτησε από τον αρχηγό των ιθαγενών να του παραδώσουν τρόφιμα διότι ο “χριστιανικός θεός του” θα τύλιγε το φεγγάρι με “τις φλόγες της οργής” και θα το εξαφάνιζε από τον ουρανό. Οι ιθαγενείς παρέδωσαν τρόφιμα στα πληρώματα των πλοίων του Κολόμβου, προκειμένου ο Κολόμβος να επαναφέρει το φεγγάρι.

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, ήταν ένας μηχανικός γραναζωτός μηχανισμός, κατασκευασμένος περίπου το 120 π.Χ., πιθανώς από κάποιον μηχανικό, αστρονόμο, γεωμέτρη και πολύ ιδιαίτερο κατασκευαστή. Αποτελούνταν από τουλάχιστον 35 γρανάζια, με άξονες, δείκτες και βαθμονομημένες κλίμακες. Υπολόγιζε τη θέση του Ηλίου στον ουρανό, τις φάσεις της Σελήνης και τις ημερομηνίες των εκλείψεων αυτών των δύο ουρανίων σωμάτων.

Οι κατασκευές των λειτουργικών αντιγράφων του Μηχανισμού των Αντικυθήρων πραγματοποιήθηκαν κατά την υλοποίηση του προγράμματος ”The Functional Reconstruction of Antikythera Mechanism, The FRAMe project”. Στο πρόγραμμα συμμετέχουν οι Αριστείδης Βούλγαρης κατασκευαστής αστρονομικών οργάνων, Dr. Χριστόφορος Μουρατίδης μαθηματικός, Αντρέας Βοσινάκης γραφίστας βιομηχανικού σχεδίου και Γιώργος Μποκοβός, φυσικός. Για την κατασκευή των μοντέλων μελετήθηκε η σχετική βιβλιογραφία και οι τομογραφίες ακτίνων -Χ που ελήφθησαν από το πρόγραμμα Antikythera Mechanism Research Project.