Ο ουρανός και οι πλανήτες αυτή την εβδομάδα, από 27-12 έως και 2-1
Ο ΟΥΡΑΝΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΒΔΟΜΑΔΑ
από 27-12 έως και 2-1 (Επιμέλεια: Αντώνης Παντελίδης)
Δευτέρα, 27 Δεκεμβρίου
Ο αστερισμός του Λύγκα αρχίζει να σκαρφαλώνει πάνω από τον ορίζοντα με το ηλιοβασίλεμα. Περιμένετε μερικές ώρες και μετά εκμεταλλευτείτε τον ασέληνο ουρανό πριν από τα μεσάνυχτα για να παρατηρήσετε το NGC 2419, τον «Διαγαλαξιακό Περιπλανώμενο». Αυτό το σφαιρωτό σμήνος πήρε το περίεργο όνομα χάρη στην απόστασή του, περίπου 300.000 έτη φωτός μακριά. Αυτή είναι σχεδόν διπλάσια από την απόσταση από τον μεγαλύτερο δορυφόρο γαλαξία του δικού μας γαλαξία, το Μεγάλο Νέφος του Μαγγελάνου. Αρχικά, οι αστρονόμοι δεν ήταν καθόλου σίγουροι ότι αυτό το σμήνος περιφερόταν γύρω από τον γαλαξία μας. Όμως, πρόσφατα ανακάλυψαν ότι όντως συμβαίνει. Ωστόσο, αυτή η τεράστια απόσταση είναι ο λόγος που το NGC 2419 εμφανίζεται τόσο αχνό (περίπου μεγέθους 9 – γι’ αυτό επιλέξτε ένα τηλεσκόπιο 4 ιντσών ή μεγαλύτερο), καθώς είναι φυσικά αρκετά μεγάλο και εγγενώς φωτεινό.
Για να βρείτε αυτό το συμπαγές σμήνος, είναι πιο εύκολο να χρησιμοποιήσετε έναν οδηγό στους κοντινούς Διδύμους: Το φωτεινό αστέρι Κάστωρ βρίσκεται 7° νότια του «Διαγαλαξιακού Περιπλανώμενου». Ενώ βρίσκεστε στην περιοχή, ίσως να αφιερώσετε λίγο χρόνο για να απολαύσετε τον ίδιο τον Κάστορα, του οποίου τα φωτεινά (2ο και 3ο μέγεθος, αντίστοιχα) στοιχεία Α και Β απέχουν λίγα δευτερόλεπτα του τόξου μεταξύ τους. Ο Κάστωρ C βρίσκεται 1,2′ στα νότια τους. Δείτε αν μπορείτε να εντοπίσετε αυτό το αστέρι, 9ου μεγέθους. Κάθε ένα από αυτά τα τρία αστέρια είναι διπλό, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό των αστεριών σε αυτό το σύστημα σε έξι.
Τρίτη, 28 Δεκεμβρίου
Ο Ερμής, επιτέλους, έχει αναδυθεί από τη λάμψη του Ήλιου και είναι ορατός νωρίς το βράδυ. Απόψε, ο μικρότερος πλανήτης του ηλιακού συστήματος περνά 4° νότια της Αφροδίτης. Δείτε τους δύο πλανήτες αμέσως μετά τη δύση του Ηλίου, όταν θα απέχουν 4,2° μεταξύ τους και θα είναι περίπου 7° ψηλά στα νοτιοδυτικά, 30 λεπτά μετά την εξαφάνιση του Ήλιου.
Η Αφροδίτη είναι πολύ πιο φωτεινή -μέγεθος -4,5- ενώ ο μικροσκοπικός Ερμής εξακολουθεί να λάμπει σε ένα αξιοπρεπές μέγεθος -0,8. Θα πρέπει να είναι εύκολο να παρατηρήσετε και τους δύο με κιάλια ή να μεγεθύνετε με ένα τηλεσκόπιο. Ο δίσκος του Ερμή εκτείνεται μόλις 6″ και είναι 84 τοις εκατό φωτισμένος. Η Αφροδίτη είναι πολύ πιο μεγάλη, με δίσκο 59″ αλλά μόνο 4 τοις εκατό φωτισμένη.
Τις επόμενες ημέρες, ο Ερμής θα συνεχίσει να ανεβαίνει ψηλότερα στον ουρανό από μέρα σε μέρα, και θα γίνεται πιο εύκολο να εντοπιστεί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα μετά τη δύση του Ηλίου.
Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα του Δία περνά από το κέντρο του πλανητικού δίσκου στις 9:05 μμ.
Τετάρτη, 29 Δεκεμβρίου
Μέρα με τη μέρα, η Σελήνη, σε φθίνουσα φάση, φαίνεται όλο και πιο χαμηλά στον ουρανό του λυκαυγούς. Ο Αντάρης ανεβαίνει αργά, ενώ ο κατευθυνόμενος προς τα ανατολικά Άρης αναδύεται μέσα στην αυγή όλο και πιο αργά. Συγκρίνετε τα χρώματά τους. Μπορείτε να εντοπίσετε διαφορά; Το όνομα “Αντάρης” σημαίνει «ο αντίπαλος του Άρη». Ο Άρης λάμπει λιγότερο από τον Αντάρη; Ένας πλανήτης δεν πρέπει κανονικά να τρεμοπαίζει — επειδή παρουσιάζει μια εκτεταμένη επιφάνεια, κάθε σημείο της οποίας λάμπει κάπως ανεξάρτητα από τα άλλα, οπότε ο συνολικός μέσος όρος είναι σταθερός. Αλλά ο Άρης έχει διάμετρο δίσκου μόλις 4 δευτερόλεπτα του τόξου τώρα, πιο μικροσκοπικός και πιο παρόμοιος με ένα αστέρι που μοιάζει με σημείο από οποιονδήποτε άλλο λαμπρό πλανήτη.
Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα του Δία περνά από το κέντρο του πλανητικού δίσκου στις 4:56 μμ.
Πέμπτη, 30 Δεκεμβρίου
Η Ανδρομέδα, η «Πριγκίπισσα», βρίσκεται ψηλά στον βόρειο ουρανό μετά τη δύση του Ήλιου απόψε… η τέλεια ευκαιρία για να εντοπίσετε το «Blue Snowball» («Μπλε Χιονόμπαλα», με το χειμωνιάτικο όνομα). Είναι καταγεγραμμένο ως NGC 7662, αυτό το αντικείμενο είναι ένα πλανητικό νεφέλωμα που δημιουργήθηκε από ένα ετοιμοθάνατο αστέρι που μοιάζει με Ήλιο. Καθώς το αστέρι έχει γεράσει, εκτοξεύεται από τα εξωτερικά του στρώματα σε ένα σφαιρικό κέλυφος, φωτίζοντας στη συνέχεια αυτό το αραιό αέριο.
Η Μπλε Χιονόμπαλα βρίσκεται περίπου 2.200 έτη φωτός μακριά. Σε αυτή την απόσταση, εκτείνεται περίπου 30″ στον ουρανό και λάμπει με μέγεθος 8,3 — εύκολο στον εντοπισμό με κιάλια ή ένα μικρό τηλεσκόπιο. Θα το βρείτε περίπου 4,5° ανατολικά του μεγέθους 3,6 όμικρον (ο) της Ανδρομέδας, που βρίσκεται κοντά στα δυτικά σύνορα αυτού του μακριού αστερισμού. Ρίξτε μια ματιά οι ίδιοι και απολαύστε το έντονο μπλε χρώμα αυτού του νεφελώματος.
Παρασκευή, 31 Δεκεμβρίου
Υπάρχουν τέσσερις πλανήτες, ορατοί με γυμνό μάτι που συγκεντρώνονται τώρα στον ουρανό του σούρουπου. Δύουν αργά μετά τον Ήλιο: η Αφροδίτη, ο Ερμής, ο Κρόνος και ο Δίας.
Με μέγεθος –4,3, η Αφροδίτη βρίσκεται τώρα χαμηλότερα στον ουρανό, 11° ψηλά μετά το ηλιοβασίλεμα. Ο Ερμής, με μέγεθος –0,8, είναι 1° ψηλότερα. Ο Κρόνος, ακόμα με μέγεθος 0,6 στον Αιγόκερω, βρίσκεται σχεδόν 19° ανατολικά της Αφροδίτης. Περιμένετε τον ουρανό να γίνει πιο σκοτεινός για να εντοπίσετε το μεγαλύτερο φεγγάρι του, τον Τιτάνα, που βρίσκεται λίγο περισσότερο από 1′ στα νοτιοανατολικά του πλανήτη απόψε. Τέλος, στο ψηλότερο σημείο του ουρανού στον Υδροχόο, με φαινόμενο μέγεθος –2,1, ο Δίας είναι λίγο πάνω από 18,5° ανατολικά του Κρόνου και βρίσκεται 35° ψηλά κατά τη δύση του Ήλιου. Είναι σχεδόν ομοιόμορφος σε λαμπρότητα με τον επίσης φωτεινό Αλτάιρ στον Αετό, περίπου 40° βορειοδυτικά του πλανήτη. Είναι το πρώτο από τα τρία αστέρια του Θερινού Τριγώνου που δύει απόψε, γύρω στις 7:45 μμ.
Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα του Δία περνά από το κέντρο του πλανητικού δίσκου στις 6:36 μμ.
Σάββατο, 1 Ιανουαρίου
Η Μεγάλη Άρκτος βρίσκεται στο ΒΑ μέρος του ουρανού κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Ένας θεωρητικά αστερισμός της άνοιξης, αρχίζει ήδη να ανατέλλει. Είναι ο Λέων. Το πιο λαμπρό του αστέρι, ο Βασιλίσκος, φαίνεται μόλις πάνω από τον ορίζοντα νωρίς το βράδυ. Βρίσκεται στο κάτω μέρος ενός σχηματισμού που μοιάζει σαν ένα Αγγλικό ερωτηματικό (?) με ανάποδη φορά.
Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα του Δία περνά από το κέντρο του πλανητικού δίσκου στις 5:18 μμ.
Κυριακή, 2 Ιανουαρίου
Το νεφέλωμα της Μέδουσας (IC443, Jellyfish Nebula) είναι ένα όμορφο απομεινάρι υπερκαινοφανούς στον αστερισμό των Διδύμων. Δημιουργήθηκε πριν από περίπου 30.000 χρόνια. Εκπομπές ακτίνων Χ παράγονται από ένα αστέρι νετρονίων που κρύβεται βαθιά μέσα στο νεφέλωμα, ότι απέμεινε από το αρχικό αστέρι. Το αστέρι νετρονίων είναι ιδιαίτερα πυκνό και περιστρέφεται γρήγορα, αντιπροσωπεύοντας το τελικό στάδιο ενός αστεριού μεταξύ 1,4 και 3 ηλιακών μαζών. Εκτός από το υδρογόνο, το νεφέλωμα αποτελείται από άλλα πιo σύνθετα στοιχεία όπως το οξυγόνο, πυρίτιο, άνθρακα, και σίδηρο, τα οποία δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της ζωής του αστεριού μέσω της πυρηνικού σύντηξης. Αυτά τα στοιχεία μπορούν κάποια μέρα να γίνουν μέρος ενός ηλιακού συστήματος που θα μπορούσε να υποστηρίξει ζωή.
Υπάρχει ένα μεγάλο νέο τηλεσκόπιο στο διάστημα. Το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb (JWST), όχι μόνο έχει έναν καθρέφτη πέντε φορές μεγαλύτερο σε διάμετρο από αυτόν του Hubble, αλλά μπορεί να δει καλύτερα στο υπέρυθρο φως. Η εμφανιζόμενη εικόνα δείχνει τον JWST ψηλά πάνω από τη Γη αμέσως μετά την απελευθέρωση του από τον πύραυλο Ariane V. Τον επόμενο μήνα, το JWST θα μετακινηθεί κοντά στο σημείο L2 Ήλιου-Γης όπου θα τεθεί σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο, όπως είναι και η Γη. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου και για τους επόμενους πέντε μήνες, το JWST θα ξετυλίξει τον τμηματοποιημένο καθρέφτη του και μια σειρά από εξελιγμένα επιστημονικά όργανα τα οποία και θα δοκιμάσει. Εάν όλα πάνε καλά, το JWST θα αρχίσει να εξετάζει γαλαξίες σε όλο το σύμπαν και πλανήτες που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από αστέρια στον Γαλαξία μας το καλοκαίρι του 2022.
Φωτογραφία: Arianespace, ESA, NASA, CSA, CNES
ΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΒΔΟΜΑΔΑ
Για καθημερινή ενημέρωση σχετικά με την ηλιακή δραστηριότητα, επισκεφτείτε τον δικτυακό τόπο: www.spaceweather.com.
Ο Ερμής βγαίνει από το φως του ηλιοβασιλέματος και φαίνεται πιο ψηλά από την Αφροδίτη. Την Τρίτη θα περάσει 4° κάτω και στα αριστερά της Αφροδίτης, ενώ την παραμονή της Πρωτοχρονιάς θα βρίσκεται 7° πάνω και στα αριστερά της. Όλη την εβδομάδα ο Ερμής παραμένει λαμπρός με μέγεθος -0,7.
Ο Άρης, με μέγεθος +1,6, περνάει κοντά από τον Αντάρη που έχει παρόμοιο χρώμα μ’ αυτόν, στα νοτιοανατολικά νωρίς στο λυκαυγές. Την Πρωτοχρονιά, ο πλανήτης θα βρεθεί 6° στα αριστερά του αστεριού. Με τηλεσκόπιο, ο δίσκος του είναι μόλις 4”.
Η Αφροδίτη (μέγεθος -4,5) λάμπει ολοένα και πιο χαμηλά στα νοτιοδυτικά στο σούρουπο. Θα βρεθεί σε σύνοδο με τον Ήλιο στις 8 Ιανουαρίου. Έχει φτάσει σχεδόν στο μέγιστο ύψος της και την μέγιστη λαμπρότητά της σε αυτή την βραδινή της εμφάνιση. Το μέγεθος του δίσκου της έχει μεγαλώσει και φτάνει στα 60 δευτερόλεπτα της μοίρας. Όμως, ο δίσκος της είναι φωτισμένος μόνο κατά 2%!
Ο Κρόνος (μέγεθος + 0,7) και ο λαμπρότερος Δίας (μέγεθος -2,1) συνεχίζουν να λάμπουν στα νότια νωρίς το βράδυ, 18,5° μακριά. Ο Κρόνος είναι μόνος του, με σταθερή κίτρινη λάμψη και δύει λίγο πριν τις 8 μμ., ενώ ο Δίας λίγο μετά τις 10 μμ.
Ο Ουρανός (μέγεθος 5,7, στον Κριό, βόρεια από την κεφαλή του Κήτους) βρίσκεται πολύ ψηλά στα νοτιοανατολικά νωρίς το βράδυ.
Ο Ποσειδώνας, (μέγεθος 7,9, στον Υδροχόο), είναι λιγότερο ψηλά στα νότια-νοτιοδυτικά νωρίς το βράδυ.
